თენგიზ ვერულავა

მედიცინის დოქტორი, კავკასიის უნივერსიტეტის პროფესორი, ჯანდაცვის პოლიტიკის ინსტიტუტის დირექტორი

როცა ევროკავშირზე ვფიქრობთ, ხშირად წარმოგვიდგება ღია საზღვრები, ეკონომიკური შესაძლებლობები, კეთილდღეობა და მაღალი ხარისხის განათლება. თუმცა არსებობს ერთი, შესაძლოა ნაკლებად თვალსაჩინო, მაგრამ ყოველდღიური და მნიშვნელოვანი სარგებელი — ეს არის საკვების უსაფრთხოება.

ჩვენთვის, როგორც მომხმარებლებისთვის, ძალიან მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რას მივირთმევთ, რამდენად უსაფთხო და სანდოა ეს საკვები, როგორ პირობებში ინახება და გადამოწმებულია თუ არა მისი ხარისხი. საკვების უსაფრთხოება სწორედ ამ კითხვებზეა პასუხი.

რა ნიშნავს საკვების უსაფრთხოება?

საკვების უსაფრთხოება გულისხმობს, რომ პროდუქტი — ხილი, ბოსტნეული, ხორცი, რძე, წყალი — არ შეიცავდეს მავნე ქიმიურ ან ბიოლოგიურ ნივთიერებებს. საკვები უნდა იყოს სუფთა და სწორად შენახული, ლაბორატორიულად შემოწმებული, ეტიკეტზე ყველაფერი ზუსტად უნდა ეწეროს (შემადგენლობა, წარმოშობა, შენახვის პირობები და ვადა).

ევროკავშირის სტანდარტები — საკვების უსაფრთხოების ეტალონი

ევროკავშირში მოქმედებს მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე მკაცრი საკვების უსაფრთხოების სისტემა. ევროკავშირში საკვების უსაფრთხოების საკითხებს არეგულირებს მრავალრიცხოვანი რეგულაციები, მათ შორის მთავარია სპეციალური კანონი — „საერთო სურსათის სამართალი“ (General Food Law), რომელიც აწესებს:

• როგორ უნდა იწარმოებოდეს, შეინახოს და გაიყიდოს საკვები;
• როგორ უნდა შეფასდეს რისკები და სწრაფად გამოვლინდეს საფრთხეები;
• როგორ უნდა მოხდეს პროდუქტის მიკვლევადობა და კონტროლი ყველა ეტაპზე — ფერმიდან სუპერმარკეტამდე, ანუ საიდან მოდის პროდუქტი და როგორია მისი „ბიოგრაფია“.

საკვების უსაფრთხოების ევროპული ორგანო (EFSA – European Food Safety Authority) არის დამოუკიდებელი სამეცნიერო ორგანო, რომელიც მუდმივად ახორციელებს სამეცნიერო ანალიზს და ზრუნავს იმაზე, რომ ევროკავშირის ბაზარზე მხოლოდ სანდო საკვები მოხვდეს.

კონკრეტული მექანიზმები, რომლებიც იცავს მომხმარებელს:

საკვების მიკვლევადობის სავალდებულო სისტემა – “ფერმიდან სუპერმარკეტამდე” მიდგომა. გულისხმობს, რომ თითოეულ საკვებს უნდა ჰქონდეს გამჭვირვალე ისტორია, ანუ მისი წარმოშობა და გზის ყველა ეტაპი უნდა იყოს დოკუმენტირებული.

ლაბორატორიული ტესტირება და რეგულარული ინსპექციები – საკვების კონტროლის კუთხით მიმდინარეობს რეგულარული ინსპექციები, ლაბორატორიული ტესტები და სახელმწიფო კონტროლი როგორც ევროკავშირის ქვეყნებში, ასევე იმ მესამე ქვეყნებში, რომლებიც აწვდიან პროდუქტებს ევროკავშირის ბაზარზე.

სურსათის რისკების მართვის სისტემა (RASFF) არის სწრაფი შეტყობინების სისტემა, რომელიც გამოიყენება პოტენციური საფრთხეების სწრაფად გამოსავლენად და ბაზრიდან პროდუქტის ამოღების მიზნით.

მოსახლეობის ჩართულობა და გამჭვირვალობა – ევროკავშირი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს სამომხმარებლო ინფორმირებულობას. პროდუქტებზე მითითებული უნდა იყოს დეტალური და სანდო ინფორმაცია (შედგენილობა, წარმოშობა, შენახვის წესები და ა.შ.).

ბიოლოგიური და ქიმიური რისკების კონტროლი – ევროკავშირში მკაცრად კონტროლდება პესტიციდების ნარჩენები, ანტიბიოტიკები, გენმოდიფიცირებული ორგანიზმები, მიკრობიოლოგიური საფრთხეები (მაგ. სალმონელა, ლისტერია) და სხვა.

საქართველოს გზამკვლევი ევროპულ სტანდარტამდე

ევროკავშირის წევრობის შემთხვევაში, საქართველო ვალდებული იქნება მოახდინოს საკვების უსაფრთხოების კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია, რაც მოიცავს:

• სასურსათო ჰიგიენური, ფიტოსანიტარიული და ვეტერინარული მოთხოვნების დანერგვას (მაგ., EC No 852/2004 და EC No 853/2004);
• მავნე ნივთიერებების (პესტიციდები, ანტიბიოტიკები, ტოქსინები) ლიმიტების მკაცრ კონტროლს;
• პროდუქტის სერტიფიცირებისა და ლაბორატორიული ტესტირების სისტემების განვითარებას;
• სამომხმარებლო ინფორმაციის სიზუსტეს (ეთიკეტირება, ინგრედიენტების მითითება, შენახვის პირობები).

ეს უზრუნველყოფს არა მხოლოდ მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვას, არამედ ქართული პროდუქტის კონკურენტუნარიანობას ევროკავშირის ბაზარზე.

რას მოუტანს ეს საქართველოს?

უფრო უსაფრთხო საკვები ჩვენი ოჯახებისთვის

ევროკავშირში, სანამ რძის პროდუქტი მაღაზიაში მოხვდება, ის გადის რამდენიმე ეტაპზე შემოწმებას – მოწმდება, არის თუ არა მასში ანტიბიოტიკების კვალი, ბაქტერიები ან სხვა მავნე ნივთიერებები. საქართველოში დღეს ასეთი შემოწმება ყოველთვის არ არის სავალდებულო — რაც ნიშნავს, რომ ზოგჯერ მაღაზიაში მოხვდება პროდუქტი, რომელიც არაა ბოლომდე სანდო. ევროკავშირში გაწევრიანების შემდეგ, ეს სტანდარტი გახდება ვალდებულება. შედეგად, მშობლებს მეტი ნდობა ექნებათ იმ რძის მიმართ, რასაც ბავშვებს აჭმევენ.

ცნობილია, რომ ზოგიერთ ქართულ ბაზარში გაყიდულ ხილში — მაგალითად, ატამში ან ყურძენში — პესტიციდების რაოდენობა დასაშვებ ზღვარს აჭარბებს. ევროკავშირის სტანდარტები ამას თავიდან აიცილებს — ბაზარზე მოხვდება მხოლოდ სუფთა, გადამოწმებული პროდუქტი.

თუ საქართველო ევროკავშირის წევრი გახდება, სწორედ ასეთი სტანდარტები გავრცელდება ჩვენს ბაზრებზეც. ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ — მომხმარებლები — უფრო დაცულად ვიგრძნობთ თავს.

მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვა

საკვების დაბალი ხარისხი დაკავშირებულია მრავალი დაავადების (მათ შორის, კიბოს, მოწამვლების, ინფექციური დაავადებების) გავრცელებასთან. ევროკავშირის სტანდარტების დანერგვით:

• მნიშვნელოვნად მცირდება მოსახლეობის ავადობა საკვები გზით გადამდები ინფექციებით;
• იზრდება ჯანსაღი კვების ხელმისაწვდომობა.

ინსტიტუციური და ინფრასტრუქტურული გაძლიერება

საქართველო მიიღებს ევროკავშირის ტექნიკურ და ფინანსურ დახმარებას — ანუ დაგვეხმარებიან ლაბორატორიების გაუმჯობესებაში, სპეციალისტების გადამზადებაში და პროდუქტის შემოწმების თანამედროვე სისტემების დანერგვაში. ამით ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესში საქართველოს ექნება შესაძლებლობა:

• გააძლიეროს სურსათის ეროვნული სააგენტო და მისი მონიტორინგის შესაძლებლობები;
• განავითაროს ლაბორატორიული ინფრასტრუქტურა;
• განახორციელოს ისეთი სისტემის დანერგვა, რაც საშუალებას მისცემს მომხმარებელს პროდუქტის წარმოშობის სრული ისტორია იხილოს;
• მიიღოს ტექნიკური და ფინანსური დახმარება კანონმდებლობის და სტანდარტების დანერგვის პროცესში (მაგ. ENPARD-ის პროგრამა).

უფრო მაღალი სტანდარტები ფერმერებისათვის და ევროკავშირის ბაზარზე წვდომის შესაძლებლობა

თუ ადგილობრივი ფერმერი ან მცირე კომპანია ევროკავშირის სტანდარტების დაცვას დაიწყებს, მას ექნება უფრო მეტი შანსი თავისი პროდუქტი ექსპორტზე გაიტანოს ევროპაში, რაც მის შემოსავალს გაზრდის. შესაბამისად, საქართველოს ეკონომიკაც გაძლიერდება.

დღეს ბევრი ქართველი მეფუტკრე ვერ ახერხებს თფლის ევროპაში გაყიდვას, რადგან არ აკმაყოფილებს ევროკავშირის სურსათის სტანდარტებს. ევროკავშირში გაწევრიანების შემდეგ, საქართველო ვალდებული იქნება ეს სტანდარტები დანერგოს ქვეყნის შიგნით — რაც ნიშნავს, რომ მცირე მეწარმეს ექნება შანსი თავისი პროდუქტი ევროპაში გაყიდოს. ეს ნიშნავს მეტ შემოსავალს, მეტ სამუშაო ადგილს და სოფლის გაძლიერებას.

უფრო დაცული მომხმარებელი

ევროკავშირში ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრინციპია მომხმარებლის უფლება უსაფრთხო პროდუქტზე. საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანებით:

• გაუმჯობესდება ეტიკეტირება და პროდუქტის შესახებ ინფორმაციის სიზუსტე;
• მომხმარებელი უკეთესად იქნება დაცული თაღლითური ან დამაბნეველი მარკეტინგისგან;
• გაიზრდება საზოგადოების ცნობიერება საკვების არჩევის პროცესში.

ევროკავშირში თუ პროდუქტს ეტიკეტზე არ აქვს დეტალურად მითითებული რა შედის პროდუქტში, წარმომავლობა, ანუ საიდან მოდის, შენახვის ვადა, როგორ უნდა შეინახო და ა.შ. — ის ვერ მოხვდება გაყიდვაში.

საქართველოში ვიცით კი, რას მივირთმევთ? ხშირად გვხვდება პროდუქტი, რომლის ეტიკეტი ბუნდოვანია ან საერთოდ არაა ქართულ ენაზე. ევროკავშირში მსგავსი პროდუქტი ვერ მოხვდება გაყიდვაში. ეს ნიშნავს, რომ მომხმარებელი იქნება დაცული და უკეთ ინფორმირებული.

რატომ არის საკვების უსაფრთხოება ჩვენთვის მნიშვნელოვანი?

საკვების უსაფრთხოება ნიშნავს:

• ჯანმრთელობას — ნაკლები მოწამვლა, ნაკლები ინფექციური დაავადება
• განათლებას — ინფორმირებული არჩევანი და დაცული მომხმარებელი
• ეკონომიკის გაძლიერებას — ქართული პროდუქტის წარმატება ევროპულ ბაზარზე
• ღირსეულ ცხოვრებას — სუფთა გარემო და მაღალი სტანდარტი

საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანება მოიცავს მრავალმხრივ სარგებელს — როგორც ჯანმრთელობის დაცვის, ისე ეკონომიკური განვითარებისა და ევროკავშირის ბაზარზე ინტეგრაციის თვალსაზრისით. ევროკავშირის სტანდარტების დანერგვა არა მხოლოდ ქვეყნის საერთაშორისო იმიჯს აუმჯობესებს, არამედ ხელს უწყობს საქართველოში ცხოვრების ხარისხის ზრდას და ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვას.

ევროკავშირში გაწევრიანება მხოლოდ პოლიტიკა არ არის – ეს ჩვენი ოჯახის, ჯანმრთელობის და მომავლის დაცვის რეალური შესაძლებლობაა. თუ გვინდა, რომ ვიცხოვროთ უკეთ, მივირთვათ უსაფრთხოდ და გვქონდეს ნდობა იმაზე, რასაც ვყიდულობთ, ევროპული სტანდარტები ამ მიზნის მიღწევის საუკეთესო გზაა.