ორი წელი გადის, რაც კოვიდ-19-ით გამოწვეული პანდემია მსოფლიოში დღეში ათასობით ადამიანს კლავს. გასული წლის დასაწყისში, პანდემიის პირველი ტალღის დროს, ქვეყნებს ჰქონდათ ამბიცია, რომ პანდემია შეეკავებინათ. ამ მიზნის მისაღწევად მთავრობებმა მოსახლეობის მობილობაზე და საქმიანობაზე სხვადასხვა სიმკაცრის შეზღუდვები დააწესეს. ეს შეზღუდვები როგორც მსოფლიო ეკონომიკას, ისე ქვეყნების ეროვნულ ეკონომიკებს ძალიან ძვირი დაუჯდათ. 2020 წელს მსოფლიო ეკონომიკა 3.1%-ით შემცირდა, რაც 2.5 ტრილიონი აშშ დოლარის დანაკარგია.
გასული წლის ბოლოს მთავრობები მიხვდნენ, რომ პანდემიის შეკავება შეუძლებელია და მთავარი მიზანი მისგან მოყენებული ზიანის, პირველ რიგში სიკვდილიანობის შემცირება გახდა. სიკვდილიანობის შემცირება უპირველესად კოვიდის საწინააღმდეგო ვაქცინაციაზეა დამოკიდებული. ქვეყნებმა ე.წ. კოვიდრეგულაციები გააუქმეს ან მნიშვნელოვნად შეარბილეს, რამაც ეროვნული ეკონომიკების ზრდის დაწყებას შეუწყო ხელი. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პროგნოზით, 2021 წელს მსოფლიო ეკონომიკა 5.9%-ით გაიზრდება.
ეკონომიკური კრიზისის პარალელურად მთავრობებს ხარჯები გაეზარდათ, რამაც კიდევ უფრო დაამძიმა ეკონომიკური სტაბილურობა. მთავრობებს ხარჯები სამი მიმართულებით გაეზარდათ: 1. კოვიდპაციენტების მკურნალობა და პანდემიის მართვა, 2. სოციალური ხარჯები და 3. ბიზნესის სუბსიდირება. მსოფლიო პანდემია საქართველოს განსაკუთრებით ტრაგიკულად შეეხო. ნოემბრის ბოლოს, მილიონ ადამიანზე ინფიცირებულთა რაოდენობით საქართველო მსოფლიოში მე-4 ადგილზე იყო, ხოლო მილიონ ადამიანზე გარდაცვლილთა რაოდენობით მე-10 ადგილზე. 2020 წელს საქართველოს ეკონომიკა 6.8%-ით შემცირდა, რაც რეალურ ლარებში (ინფლაციის ეფექტის გარეშე) 2.7 მილიარდი ლარის ზარალია. თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ პანდემია რომ არა, ეკონომიკა მინიმუმ 4%-ით გაიზრდებოდა, ზარალი 4.3 მილიარდ ლარამდე ადის.
პანდემიამ თავისი როლი შეიტანა მსოფლიოში საქონლისა და მომსახურების ფასების ამაღლებაში. ერთი მხრივ, საქონლისა და მომსახურების წარმოებაში შექმნილმა პრობლემებმა და, მეორე მხრივ, გაზრდილი სამთავრობო ხარჯებით სუბსიდირებულმა მოხმარებამ მსოფლიოში ინფლაციის დონე 5%-მდე გაზარდა, რაც ბოლო 14 წლის მაქსიმუმია. საქართველოში ინფლაციური პროცესები კიდევ უფრო მეტად განვითარდა იმპორტზე მაღალი დამოკიდებულების, ლარის გაუფასურებისა და მთავრობის ხარჯების (მათ შორის, ბიუჯეტის დეფიციტის) ზრდის გამო. მიმდინარე წლის ოქტომბერში წლიურმა ინფლაციამ 12.8%-ს მიაღწია.
შეიძლება ითქვას, რომ კოვიდის მიერ მოყენებული ეკონომიკური ზარალი განუზომელია და ის ყოველდღიურად გრძელდება. თუმცა ამ სტატიის მთავარი მიზანი იმის ჩვენებაა, უშუალოდ საქართველოს მთავრობას რამდენი უჯდება კოვიდის წინააღმდეგ ბრძოლა. მთავრობის ხარჯები საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტშია ასახული. შესაბამისად, 2020 და 2021 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის იმ ხარჯებს მიმოვიხილავთ, რომლებიც უშუალოდ კოვიდით გამოწვეულ პანდემიას უკავშირდება.
2020 წელი
საქართველოში კოვიდით ინფიცირების პირველი შემთხვევა 2020 წლის 26 თებერვალს დაფიქსირდა და მას შემდეგ ვირუსი თანდათან გავრცელდა. მთავრობას პანდემიამ ხარჯები თებერვლიდანვე გაუზარდა, ივნისში კი ბიუჯეტის ცვლილება გახდა საჭირო. 2020 წლის პირველ გეგმასთან შედარებით ბიუჯეტის ხარჯები 1.5 მილიარდი ლარით გაიზარდა. ეს იმ ფონზე, როდესაც ეკონომიკური კრიზისის გამო ბიუჯეტის შემოსავლები შემცირდა. საბოლოოდ, მთავრობას 7 მილიარდის ვალის აღება მოუწია.
2020 წელს ბიუჯეტს კოვიდთან ბრძოლა საბოლოოდ 2 მილიარდ ლარამდე დაუჯდა. ყველაზე მეტი თანხა – 918 მლნ ლარი სოციალური დახმარებების მიმართულებით დაიხარჯა. მათ შორის, 383 მლნ ლარი კომუნალური გადასახადების სუბსიდირებაზე დაიხარჯა, 257 მლნ – უმუშევრად დარჩენილთა კომპენსაციაზე, 188 მლნ ლარი – 18 წლამდე ბავშვთა ერთჯერად დახმარებაზე და 91 მლნ ლარი – სოციალურად დაუცველი ოჯახებისათვის და შშმ პირებისთვის დამატებით გაცემულ ფულად დახმარებაზე.
636 მლნ ლარი მთავრობამ ბიზნესის მხარდაჭერის მიმართულებით დახარჯა, რაც 316 მლნ ლარის საშემოსავლო გადასახადის შეღავათს, 162 მლნ ლარის სოფლის მეურნეობის მხარდაჭერის პროგრამებს, 100 მლნ ლარით ტურიზმის სექტორის დახმარებას და 59 მლნ ლარის სხვა პროგრამებს მოიცავს.
418 მლნ ლარი დაიხარჯა ჯანმრთელობის დაცვის მიმართულებით: 173 მლნ ლარი დაიხარჯა პრევენციაზე, 147 მლნ – მკურნალობაზე და 98 მლნ – საკარანტინე სივრცეებზე.
2020 და 2021 წლებში საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში კოვიდ-19-ით გამოწვეული ხარჯები – *მლნ ლარი
კოვიდხარჯების მიმართულება | 2020 | 2021 |
| ჯანმრთელობის დაცვის მიმართულება | 418 | 831 |
| ვირუსის გავრცელების საწინააღმდეგო საშუალებების შესყიდვა (ტესტები, ვაქცინა და სხვა) და მკურნალობა | 320 | 21 |
| საკარანტინე მომსახურების ანაზღაურება | 98 | 21 |
| მოსახლეობის სოციალური დაცვის მიმართულება | 918 | 297 |
| კომუნალური გადასახადების სუბსიდირება | 383 | 60 |
| კომპენსაცია უმუშევრად დარჩენილებისთვის, ინდმეწარმეებისთვის და სხვა | 257 | 150 |
| 18 წლამდე ბავშვთა ერთჯერადი სოციალური დახმარება | 188 | 0 |
| 18 წლამდე ბავშვთა ერთჯერადი სოციალურისოციალურად დაუცველი ოჯახებისათვის და შშმ პირებისთვის ფულადი დახმარება | 91 | 87 |
| ბიზნესის მხარდაჭერის მიმართულება | 636 | 403 |
| საშემოსავლო გადასახადის და სხვა საგადასახადო შეღავათები | 415 | 226 |
| სოფლის მეურნეობის მხარდაჭერა | 162 | 12 |
| საკრედიტო-საგარანტიო სქემა, მცირე გრანტები და სხვა | 59 | 165 |
სულ | 1,972 | 1,531 |
მონაცემთა წყარო: საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო
2021 წელი
2021 წელს კოვიდპანდემიისგან მოყენებული ზიანის წინააღმდეგ სახელმწიფო ბიუჯეტში 1.5 მილიარდი ლარია გამოყოფილი.
ყველაზე მეტი თანხა – 831 მლნ ლარი ჯანმრთელობის დაცვის მიმართულებითაა გამოყოფილი, საიდანაც 810 მლნ ვირუსის გავრცელების საწინააღმდეგო საშუალებების შესყიდვასა და კოვიდპაციენტების მკურნალობაზე მოდის. ეს თანხა მოიცავს ვაქცინის შესყიდვასაც, რაც წელს დაახლოებით 150 მლნ ლარი იქნება. 21 მლნ ლარია გამოყოფილი საკარანტინე სივრცეების მოწყობაზე. თუმცა კოვიდპაციენტების მკურნალობასა და ვირუსის გავრცელების საწინააღმდეგო საშუალებების შესყიდვებზე უკვე არის დახარჯული 810 მლნ ლარზე მეტი და ხარჯი წლის ბოლომდე 1 მილიარდ ლარამდე გაიზრდება. კოვიდის გამო მოსახლეობის სოციალური დაცვის მიმართულებით წელს 297 მლნ ლარია გამოყოფილი, საიდანაც 150 მლნ უმუშევრად დარჩენილებისთვის კომპენსაციებზე დაიხარჯა, ხოლო 60 მლნ ლარი – კომუნალური გადასახადების სუბსიდირებაზე. 87 მლნ ლარია გამოყოფილი სოციალურად დაუცველი ოჯახებისთვის და შშმ პირებისთვის 6 თვის განმავლობაში 100-ლარიანი დახმარების მისაცემად. ბიზნესის მხარდაჭერის მიმართულებით 403 მლნ ლარია გამოყოფილი. აქედან 226 მლნ ლარი საშემოსავლო გადასახადის და სხვა საგადასახადო შეღავათებია. 165 მლნ ლარია გამოყოფილი სხვადასხვა პროგრამისთვის. მათ შორის, საკრედიტო-საგარანტიო სქემისთვის – 50 მლნ ლარი, სამშენებლო სექტორის ხელშეწყობისთვის კი 25 მლნ ლარი.
ჯამში, 2020-2021 წლებში კოვიდთან ბრძოლა საქართველოს მთავრობას მინიმუმ 3.6 მილიარდი ლარი დაუჯდება.
უკვე ცნობილია 2022 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი, რომლის მიხედვით კოვიდთან დაკავშირებული ხარჯები მხოლოდ ჯანდაცვის მიმართულებით რჩება – 500 მლნ ლარი. სავარაუდოდ, მთავრობას მეტის დახარჯვა მოუწევს, მაგრამ არსებული გათვლითაც კი კოვიდთან ბრძოლის 3 წლის ხარჯი 4 მილიარდ დოლარს გადააჭარბებს.
კოვიდთან ბრძოლის ხარჯების მნიშვნელოვნად შემცირების ერთადერთი გზა – ვაქცინაციაა. თუ ამჟამად აცრილთა რაოდენობა გაორმაგდება, მთავრობას მომავალში ფული ფაქტობრივად მხოლოდ ვაქცინის შეძენაზე დაეხარჯება. მაღალი პროცენტით ვაქცინირებული მოსახლეობის პირობებში მთავრობას აღარ მოუწევს კოვიდრეგულაციების დაწესება და, შესაბამისად, არ გვექნება კოვიდით დამძიმებული სოციალური ფონი და ბიზნესის ზარალი, რასაც მთავრობა სოციალური ხარჯების ზრდით და ბიზნესის სუბსიდირებით პასუხობდა.
