საერთაშორისო რესპუბლიკურმა ინსტიტუტმა (IRI) აპრილში საზოგადოებრივი აზრის მორიგი კვლევა გამოაქვეყნა. ამ სტატიაში ვეცდები, კრიტიკულად მიმოვიხილო ის პოლიტიკური ტენდენციები, რომლებიც აღნიშნულ გამოკითხვაში იკვეთება; ვისაუბრებ კონკრეტული პოლიტიკური პრობლემების გამომწვევ მიზეზებსა და მათი გადაჭრის საშუალებებზე.
დავიწყებ იმით, თუ რა არ შეცვლილა დრამატულად ბოლო სამი წლის განმავლობაში. პირველი, მოსახლეობის დიდი ნაწილისთვის, ქვეყნის მთავარ პრობლემებად კვლავაც რჩება უმუშევრობა (36%) და მაღალი ფასები (19%). გამოკითხულთა უმეტესობა საქართველოს დემოკრატიული განვითარებისთვის მთავარ გამოწვევებად მიიჩნევს: ეკონომიკური განვითარების ნაკლებობას (38%), დაკარგულ ტერიტორიებსა (18%) და უმუშევრობას (12%). ეს შედეგები ლოგიკურად ასახავენ ქვეყანაში არსებული არასახარბიელო ეკონომიკური მდგომარეობის გავლენას მოსახლეობის განწყობაზე.
გამოკითხვის მიხედვით, ფაქტობრივად, უცვლელი დარჩა ოპოზიციური პარტიების რეიტინგი. განსაკუთრებით, განსაცვიფრებლად ურყევია „ნაციონალური მოძრაობის“ მხარდაჭერა, რომელიც, ბოლო მონაცემებით, 14%-ს შეადგენს. ამ პოლიტიკურ პარტიას ბოლო სამი (და მეტი) წლის განმავლობაში, დაახლოებით ერთნაირი რეიტინგი ჰქონდა. ელექტორალური სტაბილურობა, დიდწილად, გამოწვეულია იმით, რომ „ნაციონალურ მოძრაობას“, ფაქტობრივად, არ განუხორციელებელია არანაირი ფუნდამენტური ცვლილება პოლიტიკურ რიტორიკასა და მოქმედების სტრატეგიაში.
მართალია, რამდენიმე თვის წინ ყველაზე დიდ ოპოზიციურ პარტიაში ახალი თავმჯდომარე აირჩიეს, მაგრამ, როგორც ჩანს, ამან არსებითი გავლენა ამომრჩეველთა განწყობაზე ვერ მოახდინა. ამის მიზეზი ორია. პირველი, იმის მიუხედავად, რომ მელია პარტიის ახალ ლიდერებს აკრიტიკებს, ის კვლავ „ნაციონალურ მოძრაობაში“ რჩება და აპირებს, რომ უახლოეს მომავალში პარტიის შიგნით იბრძოლოს. მეორე, როგორც ჩანს, „ნაციონალური მოძრაობის“ იდეური ამომრჩევლისთვის ნაკლებად მნიშვნელოვანია ის, თუ ვინ იქნება მათი ფორმალური ლიდერი. სავარაუდოდ, მათთვის გადამწყვეტი უფრო ის არის, თუ რა პოზიციები ექნება დე ფაქტო ლიდერს, მიხეილ სააკაშვილს და რა მდგომარეობაში იმყოფება ის. ამ მხრივ კი სიტუაცია არსებითად არ შეცვლილა. შესაბამისად, ამ პარტიის რეიტინგიც უცვლელია.
IRI-ის გამოკითხვის მიხედვით, არა მხოლოდ „ნაციონალური მოძრაობის“ რეიტინგია, ფაქტობრივად, უცვლელი, არამედ შედარებით პატარა ოპოზიციური პარტიებისაც. 2-3%-იანი რეიტინგი აქვთ ისეთ პარტიებს, როგორიცაა გახარიას „საქართველოსთვის“, ჯაფარიძის „გირჩი“, ხვიჩია-მეგრელიშვილის „გირჩი“, „ლეიბორისტული პარტია“, „ლელო“, ელისაშვილის „მოქალაქეები“, ვაშაძის „სტრატეგია აღმაშენებელი“ და დოლიძის „ხალხისთვის“. აღსანიშნავია ის, რომ IRI-ის კვლევის ცდომილების მაჩვენებელი +/- 2.5 %-ია. ამის გამო, სათუოა ის, თუ რამდენად შეძლებენ ზემოაღნიშნული პარტიები 5%-იანი საარჩევნო ბარიერის გადალახვას (მაშინაც კი, თუ ჩავთვლით, რომ პროცენტების დაანგარიშების დროს მხოლოდ არჩევნებზე წამსვლელების რაოდენობა უნდა მივიღოთ მხედველობაში).
საერთო ჯამში, პატარა პროდასავლურ ოპოზიციურ პარტიებს დაახლოებით 20%-მდე მხარდაჭერა აქვთ. თითქმის მსგავსი მდგომარეობა იყო წინა გამოკითხვების მიხედვითაც. ეს მესამე ძალებს გადაუჭრელი დილემის წინაშე აყენებთ: ისინი ან უნდა გაერთიანდნენ – რა შემთხვევაშიც მათ შეიძლება დაკარგონ საკუთარი ერთგული ამომრჩეველი, ან გააგრძელონ ბრძოლა მანამდე, სანამ არჩევნებზე რეალურ შედეგს არ დადებენ.
როგორც ეტყობა, პატარა პარტიების დიდმა ნაწილმა მეორე სტრატეგია აირჩია: ისინი ცდილობენ, რომ საკუთარი პოლიტიკური პარტიების რეიტინგი მაქსიმალურად გაზარდონ ისე, რომ 5%-ს გადასცდნენ. არსებულ გამოკითხვებზე დაყრდნობით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამის გარანტია ჯერჯერობით არ არსებობს.
მიზეზი, რატომაც შეიძლება, რომ პატარა პარტიების სტრატეგია არ მუშაობდეს, რამდენიმეა. პირველი და ალბათ უმთავრესი ის არის, რომ ამ პარტიების ერთი ნაწილი ერთისა და იმავე ტიპის ელექტორატის გულის მოგებას ცდილობს: ურბანული საშუალო ფენის და ახალგაზრდების. საშუალო ფენა საქართველოში შედარებით მცირეა და მათი მობილიზება პარტიის შანსებს არჩევნებზე დრამატულად ვერ გააუმჯობესებს. რაც შეეხება ახალგაზრდებს, ისინი მეტ-ნაკლებად ხშირად იღებენ მონაწილეობას „პერფორმაციულ“ პოლიტიკურ აქტივობებში (მაგალითად, ესწრებიან მიტინგებს და ა.შ.), მაგრამ ინსტიტუციონალური პოლიტიკისგან, როგორც წესი, გაუცხოებულები არიან.
სხვა მიზეზები, რატომაც პატარა პარტიები ინდივიდუალურ წარმატებას ვერ აღწევენ, დაკავშირებულია იმასთან, რომ მათ აქვთ მინიმალური ორგანიზაციული და ფინანსური რესურსები და თითქმის არ გააჩნიათ გამოკვეთილი პოლიტიკური იდეოლოგია (ორივე ვერსიის „გირჩი“ გამონაკლისად შეგვიძლია მივიჩნიოთ). ცნობილია, რომ თუ პარტიას საკმარისი დაფინანსება არა აქვს, მას შეუძლია ამის კომპენსაცია გააკეთოს იმით, რომ შექმნას მწყობრი და პოპულარული იდეოლოგიური პლატფორმა. ქართული პარტიები, მცირედი გამონაკლისის გარდა, სამწუხაროდ, ამას ვერ ახერხებენ.
ოპოზიციის უცვლელი რეიტინგის პარალელურად, IRI-ის მარტის გამოკითხვა გვიჩვენებს, რომ „ქართული ოცნების“ მხარდაჭერა საგრძნობლად შემცირებულია. 2021 წლის გამოკითხვებში, მმართველი პარტიის რეიტინგი 35%-დან 25%-მდე მერყეობდა. მარტის მონაცემებით, „ქართული ოცნების“ მხარდაჭერა 19%-ს შეადგენს. ეს კი კვლევის ცდომილების გათვალისწინებითაც კი საგრძნობ ვარდნად შეგვიძლია მივიჩნიოთ.
ზოგადად, ნებისმიერი ქვეყნისთვის უცნაური იქნებოდა ის, რომ მმართველი პოლიტიკური ძალისთვის მოსახლეობის მხოლოდ 19%-ს დაეჭირა მხარი. ამის გათვალისწინებით, შეიძლება ითქვას, რომ „ქართული ოცნება“ ლეგიტიმაციის ვარდნას, ანუ დელეგიტიმიზაციას განიცდის. ეს პროცესი თავისთავად საშიშია იმდენად, რამდენადაც მან შეიძლება მიგვიყვანოს იქამდე, რომ არსებული პოლიტიკური პროცესები უმართავი გახდეს და ქაოსში გადაიზარდოს.
„ქართული ოცნების“ დელეგიტიმიზაციის პარალელურად, გაზრდილია იმათი რიცხვი, ვინც ან ჩამოუყალიბებელია, ან არჩევნებზე წასვლას და ხმის მიცემას არ აპირებს. ეს შეიძლება, ნაწილობრივ იმით აიხსნას, რომ არჩევნები შორსაა და მოქალაქეთა ნაწილს ჯერაც არ მიუღია პოლიტიკური გადაწყვეტილება. თუმცა ყველა შემთხვევაში, ფაქტია, რომ ხელისუფლებისგან გაუცხოებული ელექტორატის დიდი ნაწილი ავტომატურად ოპოზიციის მხარდამჭერად არ კონვერტირდება.
„ქართული ოცნების“ რეიტინგის ზრდას რომ ავტომატურად ოპოზიციის რეიტინგის ზრდა არ მოსდევს, ნაწილობრივ მაინც, იმითაა განპირობებული, რომ პოლარიზებულ გარემოში მთავრობის ყოფილ მხარდამჭერებს უჭირთ პოლიტიკური ბანაკის უცებ შეცვლა. ოპოზიციური პარტიების დიდი ნაწილი კი მერყევი ამომრჩევლის მოზიდვას ნაკლებად ცდილობს. ამის ნაცვლად, მათ, როგორც წესი, უფრო მეტად დამყოფი რიტორიკა აქვთ, ვიდრე, ფორმალურ დონეზე მაინც, გამაერთიანებელი. ეს დაკვირვება მეტ-ნაკლებად ყველა ოპოზიციურ პარტიაზე ვრცელდება, თუმცა განსაკუთრებით, „ნაციონალური მოძრაობა“ გამოირჩევა ტრადიციულად დამყოფი პოლიტიკური რიტორიკისა და მესიჯებისადმი ერთგულებით.
საბოლოო ჯამში, IRI-ის ბოლო გამოკითხვა გვიჩვენებს, რომ მმართველი გუნდის დელეგიტიმიზაციის პროცესის პარალელურად, ოპოზიცია სტაგნაციას განიცდის, რაც მთელ პოლიტიკურ სისტემას გამოუვალ მდგომარეობაში აქცევს. ამ ფონზე, ერთ-ერთი გამოსავალი შეიძლება 5%-იანი ბარიერის მინიმუმ 3%-მდე დაწევა იყოს. თუმცა მეტად სავარაუდოა ის, რომ „ქართულმა ოცნებმა“ ამ კომპრომისზე წასვლას სახიფათო გზაზე სიარული არჩიოს. ეს კი, თავისთავად, იმაზე მიგვანიშნებს, რომ წინ მეტად საშიში პოლიტიკური პროცესები გველის.