რომელი დარგები იგებს?

როდესაც ადამიანს ბიზნესის დაწყება ან არსებული ბიზნესის გაფართოება უნდა, პირველ რიგში ფიქრობს, რისი კეთება ჯობია, სად იშოვის ყველაზე მეტ ფულს, ანუ სად იქ ნება მოგება ყველაზე მაღალი. შესაბამისად, იმის ცოდნა, თუ ეკონომიკის რომელი სექტორია ყველაზე მოგებიანი, ძალიან მნიშვნელოვანი, მაგრამ რთულად მოსაპოვებელი ინფორმაციაა. ამის გასაგებად უნდა იცოდე, კონკრეტულ სექტორში კაპიტალის რა მოცულობაა ინვესტირებული და რამდენია სექტორის ჯამური მოგება.

საქართველოში ყველა სექტორის კაპიტალი აღრიცხული არ არის, შესაბამისად, რთულია განსაზღვრა, რომელი დარგია უფრო მოგებიანი. თუმცა არსებობს სხვა მეთოდებიც, რომლებიც, მართალია, ბოლომდე ზუსტ სურათს არ გვაძლევს, მაგრამ შეგვიძლია, დავეყრდნოთ. ერთ-ერთი ასეთი მეთოდია ქვეყნის ეკონომიკის სტრუქტურისა და სექტორული ეკონომიკური ზრდის შესწავლა. თეორიულად მიჩნეულია, რომ ქვეყნის ეკონომიკის ზრდის ტემპი ამ ქვეყნის ეკონომიკაში ინვესტირების მოგებიანობაზე მიანიშნებს, ხოლო ეკონომიკის ცალკეული სექტორების ზრდის ტემპი სექტორების მოგებიანობის ირიბი მაჩვენებელია.

ეს დაშვება მით უფრო მართლდება, რაც უფრო თავისუფალია ქვეყნის ეკონომიკა სახელმწიფოს ჩარევისგან. სახელმწიფოს ჩარევის შემთხვევაში წაგებიანი დარგიც კი შეიძლება იზრდებოდეს (უფრო მეტ და მეტ პრო დუქციას უშვებდეს), რადგან მთავრობა აღნიშნული დარგის ხელშეწყობას პრიორიტეტულად მიიჩნევდეს და ასუბსიდირებდეს.

მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) შემოსავლების მიხედვით დათვლის მეთოდოლოგია საშუალებას გვაძლევს, გავიგოთ, თუ რა წილი უჭირავს მოგებას ქვეყნის ეკონომიკაში. 2016 წელს საქართველოს ეკონომიკა (მშპ მიმდინარე ფასებში) 33.9 მილიარდი ლარი იყო, საიდანაც მთლიანმა საოპერაციო მოგებამ 12.7 მილიარდი ლარი, მშპ-ის 37% შეადგინა. წმინდა საოპერაციო მოგებამ (მთლიან საოპერაციო მოგებას გამოკლებული კაპიტალის მოხმარება) კი 9.5 მილიარდი ლარი შეადგინა – მშპ- ის 28%. ეს საკმაოდ მაღალი მაჩვენებლებია, მით უმეტეს, თუ განვითარებულ ქვეყნებს შევადარებთ. განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკაში გაცილებით მაღალი შიდა კონკურენციაა და კომპანიები დაბალი მოგებისთვის მუშაობენ.

მოგების მაღალი ნორმა საქართველოს ეკონომიკაში ინვესტირების მიმზიდველი ფაქტორია. შედარებით დაბალ კონკურენციასთან ერთად, ამას განაპირობებს დაბალი გადასახადები და ბიზნესის კეთების სიმარტივე. რომ არა მოგების შედარებით მაღალი ნორმა, საქართველოში გაცილებით ნაკლები ინვესტიცია განხორციელდებოდა, რადგან არსებობს მნიშვნელოვანი რისკ-ფაქტორები, მაგალითად: ოკუპირებული ტერიტორიები და რუსული აგრესიის გააქტიურების მუდმივი საფრთხე, პრობლემები კანონის უზენაესობაში, საკუთრების დაცვასა და სასამართლოში, განათლების დაბალი დონე, კვალიფიციური კადრების დეფიციტი, მწირი ბუნებრივი რესურსები და სხვა.

საქართველოს ეკონომიკის ზრდასთან ერთად, ეკონომიკაში მოგების წილი მცირდება. ამას კონკურენციის თანდათანობით ზრდა იწვევს. მოგების წილის შემცირების ტენდენცია კარგად ჩანს ბოლო ათი წლის მაგალითზე. 2007 წელს მთლიანი საოპერაციო მოგება მშპ-ის 48.6% იყო. 2009 წელს მნიშვნელოვნად შემცირდა, რაც ეკონომიკური კრიზისით იყო გამოწვეული. 2010 წელს ლოგიკურ ტრენდს დაუბრუნდა და შემდეგ ისევ შემცირება განაგრძო. ნომინალურ გამოსახულებაში კი მთლიანი მოგება საგრძნობლად იზრდება. 2007 წელს 8.3 მილიარდი ლარი იყო, 2016 წელს კი – 12.7 მილიარდი ლარი.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ეკონომიკის დარგების (სექტორების) ზრდის ტემპი აღნიშნული დარგების მოგებიანობის ირიბი მაჩვენებელია. დარგის ზრდაში გამოშვებული პროდუქციის რეალური ზრდა (ანუ დამატებით შექმნილი ღირებულება ფასების ზრდის გარეშე) იგულისხმება. თუ კონკრეტული დარგი სულ უფრო მეტ პროდუქციას ქმნის, ლოგიკურია იმის დაშვება, რომ ეს დარგი მიმზიდველია ინვესტირებისთვის.

2016 წელს ყველაზე მაღალი ზრდა (9.9%) სასტუმროებისა და რესტორნების სექტორში დაფიქსირდა. შემდეგ მოდის საფინანსო საქმიანობა 9.3%- იანი ზრდით. მესამე ადგილზე მშენებლობაა 8.1%-ით ზრდით. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ მშენებლობის სექტორში ორჯერ მეტი ღირებულების პროდუქცია შეიქმნა, ვიდრე საფინანსო საქმიანობაში. 7.6%-ით და 6.7%-ით გაიზარდა სამთომომპოვებელი მრეწველობისა და უძრავი ქონებით ოპერაციების სექტორები. თუ 2015-2016 წლების საშუალო ზრდის ტემპს ვნახავთ, პირველ ადგილზე სამთომომპოვებელი მრეწველობაა 15%-ით, შემდეგ მოდის მშენებლობა 10.8%-ით და საფინანსო საქმიანობა 9.8%-ით.

2016 წელს სოფლის მეურნეობის სექტორი არ გაზრდილა და 2015 წლის დონეზე შენარჩუნდა. 0.2%-ით შემცირდა კავშირგაბმულობა, ხოლო 0.9%-ით – ტრანსპორტი.

მაქსიმალური სიზუსტით შეგვიძლია ვნახოთ, თუ როგორია მოგების სიდიდე საბანკო საქმიანობაში, რადგან ეროვნული ბანკი საქართველოში მოქმედი კომერციული ბანკების კრებსით ფინანსურ მონაცემებს აქვეყნებს. 2016 წელს კომერციული ბანკების წმინდა მოგებამ 679 მლნ ლარი შეადგინა, რაც 290 მლნ ლარით (75%-ით) მეტია 2013 წლის წმინდა მოგებაზე. საბანკო სექტორის მოგება მხოლოდ ნომინალურ (თანხობრივ) გამოსახულებაში არ იზრდება, ზრდის ტენდენცია აქვს საბანკო სექტორში ჩადებულ კაპიტალზე მოგების ნორმასაც. 2013 წელს წმინდა მოგებამ ბანკების სააქციო კაპიტალის მიმართ 13.4% შეადგინა, 2016 წელს კი – 17.1%.

ეკონომიკური ზრდის ტემპებმა და საბანკო სექტორის მონაცემებმა აჩვენა, რომ სასტუმროები და რესტორნები, საფინანსო საქმიანობა და მშენებლობა ყველაზე სწრაფად მზარდი სექტორებია. ზრდას ამ სექტორების საქმიანობაზე/ პროდუქციაზე გაზრდილი მოთხოვნა განაპირობებს, რაც ამ სექტორებში განხორციელებული ინვესტიციების მოგებიანობას უწყობს ხელს. ამასთან, ეს სამი სექტორი ერთმანეთთან გარკვეულ კავშირშია, მშენებლობის ზრდა ძირითადად საბანკო სესხებზე დაყრდნობით ხდება. სასტუმროებისა და რესტორნების მომსახურების ზრდისთვის კი გადამწყვეტი ფაქტორია ტურიზმის ზრდა – ამ მხრივ ბო ლო პერიოდში კარგი ტენდენცია იკვეთება, განსაკუთრებით ბოლო წელიწადში. იანვარ-მარტში ტურიზმი საქართველოში 26%-ით გაიზარდა. ასეთი ზრდის ტემპის შენარჩუნების შემთხვევაში სასტუმროებსა და რესტორნებზე მოთხოვნა მნიშვნელოვნად გაიზრდება, რაც დარგში მოგებიანობის ზრდის წინაპირობა იქნება.

ზოგადად, დღეს მსოფლიოში ყველაზე მაღალმოგებიან დარგებად მაღალი ტექნოლოგიები და მასთან დაკავშირებული მომსახურება ითვლება, რაც საქართველოში თითქმის არ გვხვდება. შემდეგ მოდის საფინანსო საქმიანობა, განსაკუთრებით – ინვესტიციების მართვა.