დროთა განმავლობაში უფრო ცხადი ხდება და, შესაბამისად, არგუმენტაციებიც მატულობს, რომ საქართველოში ელექტროენერგიის გამომუშავების ზრდა აუცილებელია. ეკონომიკის ზრდის ფონზე, ელექტროენერგიის მოხმარებაც იზრდება. თუ ამ პროცესს არ მოჰყვება ელექტროენერგიის წარმოების ზრდა, შესაძლოა, ერთ დღესაც ელექტროენერგიის იმპორტის მოცულობა ისე გაიზარდოს, რომ მოქალაქეების მიერ გადასახდელი ტარიფის რეკორდული მატება მოხდეს. ეს სცენარი იმ შემთხვევაში განვითარდება, თუ უარს ვიტყვით მარეგულირებელ ჰესებზე. პოლიტიკა ასეთია – მეტი ჰესი საქართველოში, რომელთა მშენებლობისას ზედმიწევნით არის დაცული ყველა ტექნიკური პირობა.
გამომუშავების გაზრდას განაპირობებს შავი ზღვის წყალქვეშა კაბელის პროექტიც, რომელიც საქართველოს მისცემს შესაძლებლობას, ევროპას მიაწოდოს ელექტროენერგია, არ იყოს მხოლოდ გამტარი, არამედ საკუთარი გამომუშავება გაყიდოს. ამიტომ ეტაპობრივად უნდა გადავეწყოთ ნეტო-ექსპორტიორი ქვეყნის რელსებზე.
მარეგულირებელი ჰესების მშენებლობა ნამდვილად არ არის დღეისთვის იმ ტემპის, რასაც პირადად მე ვისურვებდი, მაგრამ ხელშემწყობი მექანიზმები, რაც საქართველოს მთავრობამ აამოქმედა, ოპტიმიზმის საფუძველს მაძლევს. ამასთანავე, აქტიურად მივდივართ მიკრო- და მცირე სიმძლავრეების ელექტროსადგურების წამახალისებელი მექანიზმების შემუშავების მიმართულებითაც. თებერვალში სემეკმა მიიღო ახალი წესი, რომელიც 15 მეგავატამდე მცირე სიმძლავრის ელექტროსადგურებისთვის ელექტროენერგიის გამანაწილებელ ქსელთან მიერთებას ეხება. წესით განისაზღვრა მცირე სიმძლავრის ელექტროსადგურების გამანაწილებელ ქსელთან მიერთების გამჭვირვალე და სამართლიანი პრინციპები, რომლებიც, თავის მხრივ, მოიცავს შესაბამისი საფასურის სანაცვლოდ ელექტროენერგიის გამანაწილებელი ქსელის მზადყოფნასა და გამანაწილებელ ქსელთან მიერთების შესაძლებლობას. წესი უზრუნველყოფს არადისკრიმინაციულ მიდგომას ინვესტორების მიმართ და აძლევს მათ შესაძლებლობას, წინასწარ განსაზღვრონ გამანაწილებელ ქსელთან მიერთების ხარჯები და ვადები. გამანაწილებელ კომპანიას ელექტროსადგურის ქსელთან მიერთებისთვის 18-თვიანი პერიოდი განესაზღვრა. ვფიქრობთ, ახალი წესი ხელს შეუწყობს მცირე ჰესების ქსელთან მიერთების დაჩქარებას. ეს იმას ნიშნავს, რომ მომდევნო წლებში უფრო მეტი ჰესი უნდა შევიდეს ექსპლუატაციაში და გამომუშავდეს უფრო მეტი ენერგია, რაც კიდევ ერთი წინ გადადგმული ნაბიჯია ელექტროენერგიის სექტორში დამოუკიდებლობის მიმართულებით.
გარდა ამისა, ბოლო პერიოდში განსაკუთრებით მოთხოვნადი გახდა ნეტო-აღრიცხვის სისტემის გამოყენება. წინა წლებთან შედარებით, დღეისთვის ნეტო-აღრიცხვის სისტემაში ჩართული მიკროსიმძლავრის ელექტროსადგურების ჯამური დადგმული სიმძლავრე 2-ჯერ არის გაზრდილი, რაც განპირობებულია სემეკის მიერ მიღებული ხელშემწყობი და წამახალისებელი რეგულაციებით. დღეისათვის ნეტო- -აღრიცხვის სისტემაში ჩართული მიკროსიმძლავრის ელექტროსადგურების ჯამური დადგმული სიმძლავრე უკვე 40 მეგავატამდეა. მოგეხსენებათ, ნეტო-აღრიცხვის რეგულაციით მომხმარებელს ან მომხმარებელთა ჯგუფს შეუძლია, ელექტროენერგია გამოიმუშაოს მზის, ქარის, წყლის გამოყენებით, აწარმოოს ენერგია როგორც საკუთარი მოხმარებისთვის, ასევე ჩაერთოს სისტემაში და ჭარბად გამომუშავებული ენერგია მიმწოდებელ კომპანიას მიჰყიდოს.
ნეტო-აღრიცხვის სისტემაში ამ დროისთვის ძირითადად ჩართულია მზის პანელები და საკმაოდ მცირეა ქარის სადგურები. სისტემაში პირველი საპილოტე ქარის სადგური 2016 წელს ჩაერთო, პროექტი განხორციელდა თელავში, USAID-ის მხარდაჭერით. რამდენიმე თვეა, რაც მოთხოვნის კვალდაკვალ ბაზარზე შემოვიდა მცირე სიმძლავრის ქარის ტურბინები 0.6-10 კილოვატამდე დადგმული სიმძლავრით. აღნიშნული ტურბინები ხელსაყრელია მათთვის, ვისაც სურს, ნეტო-აღრიცხვაში ჩაერთოს ქარით გამომუშავებული ენერგიით.
ნეტო-აღრიცხვა საქართველოში საკმაოდ კარგად ადაპტირდა ადგილობრივ ბაზართან. თუმცა ევროპა რამდენიმე წელია, ალაპარაკდა ნეტო-აღრიცხვისთვის თავის არიდებაზე. ევროპის ენერგეტიკის მარეგულირებლების სააგენტოსა (ACER) და ევროპის ენერგეტიკის მარეგულირებლების საბჭოს (CEER) მიერ გაიცა შესაბამისი რეკომენდაციები. ევროპის მსხვილი ენერგეტიკული ორგანიზაციების შეფასებით, ნეტო-აღრიცხვა ამცირებს მომხმარებლების მგრძნობელობას ენერგიის ცვალებადი ფასების მიმართ და აუარესებს მოქნილობის ხელშემწყობ ღონისძიებებსა და მცდელობებს, რომ მომხმარებლებმა შეასრულონ უფრო აქტიური როლი მოთხოვნის საპასუხო ღონისძიებებში. შედეგად, შესაძლებელია, ბაზრის მონაწილეებმა თავი აარიდონ ქსელური ან სასისტემო გადასახადების სამართლიანი წილის გადახდას და ამგვარად უარყოფითი გავლენა მოახდინონ იმ პირების მიერ მიღებულ სარგებელზე, რომლებიც სთავაზობენ სისტემას ე.წ. „მოქნილობის მომსახურებებს“.
ევროპის საბჭოს კომისიას მიიჩნია, რომ ნეტო-აღრიცხვა შეიძლება ეფექტიანი იყოს მხოლოდ წარმოების ბაზრის განვითარების საწყის ეტაპზე, ხოლო მისი ფართოდ გავრცელება შემაშფოთებელია, რადგან ადგილზე წარმოებული ნამეტი ელექტროენერგიის საფასურის ანაზღაურება ხორციელდება საცალო ფასით, რაც, უმეტეს შემთხვევაში, წარმოების ხარჯს აღემატება.
ენერგეტიკული გაერთიანების რეკომენდაციის თანახმად, რამდენადაც ნეტო-აღრიცხვამ დადებითი გავლენა იქონია თვითწარმოების განვითარებაზე, იმდენად უარყოფითად იმოქმედა სასისტემო გადასახადების გამჭვირვალობასა და მასში დანახარჯების ასახვაზე, ისევე როგორც აქტიური მომხმარებლების მოტივაციაზე, ჰქონოდათ ენერგიის შესანახი მოწყობილობები.
ევროპული ორგანიზაციების კვლევების მიხედვით, თვითწარმოების გამანაწილებელ ქსელში ინტეგრირების ერთ-ერთი გამოწვევა არის ის, რომ განახლებადი თვითწარმოება, ჩვეულებრივ, სისტემის პიკურ დატვირთვას არ ემთხვევა და, შესაბამისად, არ ეხმარება ქსელს მაშინ, როცა ეს საჭიროა. თუმცა ოპტიმალური გადაწყვეტის პირობებში, კერძოდ, როდესაც მზის პანელები აღჭურვილია შემნახველი მოწყობილობებით, შესაძლებელია ქსელზე დატვირთვის შემცირება. მეორე მხრივ, აქტიური მომხმარებლები ნაკლებად იყენებენ ქსელს, რამდენადაც ქსელიდან მიღებული ელექტროენერგიის მოცულობა მცირდება თვითწარმოებული ელექტროენერგიის შესაბამისად. შედეგად, აქტიური მომხმარებლები ნაკლებს იხდიან ქსელის აღდგენისა და რეაბილიტაციისთვის, მაშინ როცა სხვა სისტემით მოსარგებლეებს მეტის გადახდა უწევთ. ნეტო-აღრიცხვა ამ ეფექტს მხოლოდ აძლიერებს, რაც, საბოლოოდ, ჯვარედინ სუბსიდირებას იწვევს. სწორედ ჯვარედინი სუბსიდირების პრევენციისა და ყველა სისტემის მოსარგებლისათვის თანაბარი გადასახადების დაკისრების მიზნით განსაზღვრავს განახლებადი ენერგიების დირექტივა დანახარჯების ამსახველი, არადისკრიმინაციული და პროპორციული სისტემის გადასახადის ვალდებულებას. უფრო მეტიც, დირექტივის თანახმად, მარეგულირებელმა ჩარჩომ უნდა უზრუნველყოს განახლებადი ენერგიის წყაროებიდან ენერგიის თვითმწარმოებლების მიერ ქსელში მიწოდებული ელექტროენერგიისთვის სისტემის ხარჯების სამართლიანად გაზიარება.
რეკომენდაციის შესაბამისად, აქტიური მომხმარებლებისათვის, როგორც სისტემით მოსარგებლეების განსხვავებული ქვეკატეგორიისათვის, სპეციალური ტარიფები უნდა დადგინდეს ისე, რომ უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ქსელის მხარდაჭერის ზრდა და, მეორე მხრივ, დანახარჯების ასახვისა და დანახარჯების ანაზღაურების რისკების შემცირება. თავის მხრივ, აქტიური მომხმარებლის ტარიფი უნდა ითვალისწინებდეს არა მხოლოდ ენერგეტიკულ, არამედ სიმძლავრის კომპონენტსაც, რომელიც უნდა ასახავდეს ფიქსირებულ გადასახადს აქტიური მომხმარებლის მიერთების წერტილის შესაბამისად. ტარიფში გათვალისწინებული ხარჯები განსაზღვრული უნდა იყოს სპეციალური დროის ინტერვალების მიხედვით, რომლებიც ასახავს აქტიური მომხმარებლის კონტრიბუციას სისტემის პიკური დატვირთვის პერიოდში.
როგორც ზემოაღნიშნული ცხადყოფს, ნეტო-აღრიცხვის სქემა არ პასუხობს ევროპის კავშირისა და ენერგეტიკული გაერთიანების კანონმდებლობის მოთხოვნებს. ევროპაში მასობრივად დაიწყო ნეტო-აღრიცხვის სქემის ჩანაცვლება სხვა, აქტიურ მომხმარებლებზე ორიენტირებული სქემებით, რომლებიც, ამავდროულად, შეესაბამება მეოთხე ენერგეტიკული პაკეტის მოთხოვნებს.
რაც შეეხება საქართველოს, დაინტერესებული მხარეების ინტერესების მხედველობაში მიღებისა და მათი ბიზნესგეგმების შეუფერხებლად განხორციელების ხელშესაწყობად, საქართველოში ჯერჯერობით შენარჩუნებულია არსებული ნეტო-აღრიცხვის სქემა, რაც ითვალისწინებს მიკროსიმძლავრის ელექტროსადგურის მიერ გამომუშავებული და ელექტროენერგიის გამანაწილებელ ქსელში მიწოდებული ელექტროენერგიის გაქვითვას. ამასთან, სისტემის მომსახურების საფასურის გადახდის ვალდებულებისაგან გათავისუფლებულია ყველა მომხმარებელი. საქართველომ, თავის მხრივ, მეოთხე ენერგეტიკული პაკეტის ტრანსპოზიციის ფარგლებში, თანდათანობით უნდა მიიღოს ზომები მიკროსიმძლავრის ელექტროსადგურებით სარგებლობის იმ წამახალისებელი მექანიზმების დასანერგად, რომლებიც შეესაბამება საქართველოს მიერ საერთაშორისო ხელშეკრულებებითა და შეთანხმებებით ნაკისრ ვალდებულებებს.
დატოვე კომენტარი
