2014 წლის 27 ივნისს საქართველოს მხრიდან პრემიერმინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა, ევროკავშირის მხრიდან კი ევროკომისიის პრეზიდენტმა ჟოზე მანუელ ბაროზუმ, ევროკავშირის საბჭოს პრეზიდენტმა ჰერმან ვან რომპეიმ და ასევე ევროკავშირის წევრი 28 ქვეყნის ლიდერმა ხელი მოაწერეს ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებას. 2014 წლის 18 ივლისს კი საქართველოს პარლამენტმა ერთხმად დაუჭირა მხარი ევროკავშირთან ასოცირების შესახებ შეთანხმების რატიფიცირებას, ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის სივრცის (DCFTA) კომპონენტის ჩათვლით.
შედეგად, საქართველომ და ევროკავშირმა მიიღეს “ასოცირების დღის წესრიგი”, რომელიც ასოცირების შესახებ შეთანხმებით აღებული ვალდებულებების პრიორიტეტული საკითხების სამწლიან გეგმას წარმოადგენს.
აღებულ ვალდებულებეს შორის, ქართული მხარისთვის ერთ-ერთი ყველაზე პრიორიტეტული საკითხი მაუწყებლის შესახებ კანონი აღმოჩნდა, რომელშიც ცვლილებებს პარლამენტმა 19 თებერვალს, მესამე მოსმენით უყარა კენჭი. 65 მომხრე და 33 წინააღმდეგი – ასეთია შედეგი, რომელიც საქართველოში სარეკლამო სივრცეს ძირეულად შეცვლის.
საყურადღებოა, რომ ევრორეგულაციით გათვალისწინებული იყო ამ საკითხის 3-დან 5 წლამდე გადავადების შესაძლებლობა. მრავალი კერძო ტელეკომპანიის დაჟინებული მოთხოვნისა და არგუმენტების მიუხედავად, ხელისუფლებამ ეს შესაძლებლობა არ გამოიყენა და მარეგულირებელი კომისიის ავტორობით მომზადებული კანონი პარლამენტმა მცირედი კორექტირების შემდეგ მიიღო. ახალი კანონის თანახმად, 2015 წლის 1 აპრილიდან, ყოველი საათის განმავლობაში გასული სარეკლამო ჭრა არ უნდა აღემატებოდეს დროის 20%-ს, ანუ 12 წუთს, სასპონსორო პაკეტი კი 4 წუთს არ უნდა აჭარბებდეს.
გადავხედოთ საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის შესახებ მათსავე ვებგვერდზე განთავსებული ინფორმაციიდან ამონარიდს:
“კომისია არც ერთ სახელმწიფო უწყებას არ ექვემდებარება. კომისია სახელმწიფო ბიუჯეტიდან არ ფინანსდება, მისი შემოსავლის წყარო ელექტრონული კომუნიკაციებისა და მაუწყებლობის სფეროში ავტორიზებული პირებისა და ლიცენზიის მფლობელი ორგანიზაციების მიერ გადახდილი რეგულირების საფასურია”.
“კომისიის ძირითად მიზნებსა და ამოცანებს ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხები წარმოადგენს, როგორიცაა თანასწორუფლებიანი და სამართლიანი კონკურენტული გარემოს შექმნა და ა.შ.”
შესაბამისად, გამოდის, კომისია ანგარიშვალდებულია ავტორიზებული იურიდიული პირებისა და ლიცენზიის მფლობელი ორგანიზაციების მიმართ, დაიცვას მათი უფლებები და უზრუნველყოს მათი კონკურენტული მუშაობა. ბოლო პერიოდში განვითარებული მოვლენების შეფასებისას კი შესაძლებელია ითქვას, რომ მედიის ფინანსური დამოუკიდებლობა საფრთხეშია.
ითვალისწინებს თუ არა ევრორეგულაცია სამაუწყებლო კომპანიებისთვის მუშაობის ექსტრემალური პირობების შექმნას? რა თქმა უნდა, არა.
იმ შემთხვევაში, თუ ქვეყნის პრეზიდენტი კანონს ვეტოს არ დაადებს, გამოსავალი საკონსტიტუციო სასამართლოში საჩივრის შეტანაიქნება.
მსგავსი რეგულაციები მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში არსებობს, ოღონდ მათი შემოღების მთავარი მოტივი არა მაყურებელზე ზრუნვაა, რომელიც თითქოსდა იღლება სატელევიზიო რეკლამების დიდხანს ყურებით, არამედ დაბალანსებული სამაუწყებლო სივრცის არსებობის სურვილი. დიახ, მაყურებელი შესაძლოა დაიღალოს რეკლამის დიდხანს ყურებით, თუმცა ეს არგუმენტი არ არის. რომ არაფერი ვთქვათ კომპანიების მიერ შეთავაზებულ ე.წ. “გადახვევის” ფუნქციაზე, რომელიც ათიათასობით მაყურებელს აქვს საქართველოში და ინტერნეტზე, რომელიც ამ ფუნქციას უფასოდ სთავაზობს მომხმარებელს. მოდი, დავსვათ მარტივი შეკითხვა: რა ურჩევნია მაყურებელს, იხილოს ცოტა რეკლამა და დაბალი ხარისხის სატელევიზიო პროდუქტი, თუ იხილოს (ან სულაც არ იხილოს და გადაახვიოს) მრავალი რეკლამა, რის შემდეგაც ნახავს ხარისხიან სატელევიზიო პროექტს? ილიას უნივერსიტეტის ბიზნესის სკოლის კვლევითმა ცენტრმა ჩატარა გამოკითხვა: რესპონდენტებს დეტალურად განუმარტეს ახალი კანონპროექტის პოზიტიური და ნეგატიური ეფექტები. შედეგები აჩვენებს, რომ გამოკითხულთა უმრავლესობა (87%) მზადაა, საინტერესო სატელევიზიო პროდუქტის გულისთვის ჭარბ რეკლამას შეეგუოს.
საკითხზე მსჯელობისას მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, თუ როგორ აისახება მათ მუშაობაზე კერძო ტელეკომპანიების მიერ ხარჯების შემცირების სტრატეგია. შემცირებული კადრები და გაზრდილი უმუშევრობა რეალისტური, მაგრამ მტკივნეული გამოსავალია. ბუნებრივია, ნეგატიური შედეგების თავიდან ასაცილებლად, კერძო ტელეკომპანიები თანხების მოძიების ალტერნატიულ გზებზე დაიწყებენ ფიქრს. ასეთ ალტერნატივად შესაძლოა დამფუძნებლისგან, მფლობელისა თუ ინვესტორისგან მიღებული დონაციები მოგვევლინოს, რაც შეკითხვებს აჩენს მედიისთვის უმთავრესი, სიტყვის თავისუფლების მიმართულებით. დონორებს აქვთ შეხედულებები ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებსა და სოციალურ მდგომარეობაზე და, რაც მთავარია, საკუთარი მიზნები და გეგმები. დონორებზე ტელევიზიების დამოკიდებულების ზრდასთან ერთად, იზრდება ალბათობა, რომ მათ მოთხოვნილებებს მნიშვნელოვანი გავლენა ექნება ტელევიზიების მუშაობაზე. დოტაციურ არხად გადაქცევა სწორედ ის შედეგია, რომლის წინააღმდეგაც კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისია, მისი მიზნებიდან გამომდინარე, უნდა იბრძოდეს.
საქართველოს, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, ყველაზე მაღალი მშპ (საქართველოზე დაახლოებით 2-ჯერ მეტი) აზერბაიჯანს აქვს. ამის მიუხედავად, აზერბაიჯანში სულ მოსახლეზე დახარჯული სატელევიზიო რეკლამირების თანხა საშუალოდ 8 აშშ დოლარს აღწევს, საქართველოში კი ეს მაჩვენებელი 10 აშშ დოლარია. გამოდის, რომ საქართველოს სარეკლამო ბაზარი რეკლამადამკვეთთათვის რეგიონში ყველაზე მიმზიდველია. ბიზნესი მზად არის სატელევიზიო რეკლამაში დახარჯოს მარკეტინგული ბიუჯეტის დიდი წილი და ინვესტირებიდან მაღალ ამონაგებს მოელის.
საქართველოს სატელევიზიო რეკლამის ბაზრის ტემპიც მზარდია. ახალი რეგულაციით პროგნოზირებული დანაკარგი $10 მილიონს აღწევს. დანაკარგის ოდენობას დოლარში ვწერთ, რადგან რეკლამადამკვეთთა დიდი წილი უცხოურ კომპანიებზე მოდის. საქართველოში მოქმედი საერთაშორისო ორგანიზაციები, როგორც წესი, სათავო ოფისიდან მართავენ რეგიონულ მარკეტინგულ თუ სხვა პროცესებს. შესაბამისად, სარეკლამო ხარჯებიც საქართველოში უცხოური ვალუტით ირიცხება. გამკაცრებული სარეკლამო პოლიტიკის შედეგად, მაღალია ალბათობა, რომ დამკვეთები ხარჯებს რეგიონის სხვა ქვეყნებში გადაამისამართებენ. უცნობია, გაითვალისწინა თუ არა ეს გარემოება მარეგულირებელმა კანონპროექტზე მუშაობისას, თუმცა დღეს, ფინანსური კრიზისისა და ლარის გაუფასურების ფონზე, საქართველოში შემოსული დოლარები განსაკუთრებით ღირებულია. სარეკლამო რეგულაციების დაჩქარებული წესით მიღება ვალუტის შემოდინების ამ წყაროსაც საფრთხეს უქმნის.
საყურადღებოა ისიც, რომ ევროპის ქვეყნებში, სადაც მსგავსი რეგულაციები მოქმედებს, აქტიურადაა დაწყებული წესების ერთგვარი “შემსუბუქების” პროცესი. ამის მიზეზი ინტერნეტსივრცეში არსებული სოციალური მედიაა, რომელიც ბოლო წლებში ტრადიციულ მედიას მზარდ კონკურენციას უწევს. სოცქსელების მომხმარებელთა რიცხვი სულ უფრო იზრდება. ბუნებრივია, ორგანიზაციები ინტერესდებიან რეკლამის განთავსებით იქ, სადაც დანახარჯი ტელევიზიაზე ნაკლებია, მომხმარებელთან წვდომა კი – მასშტაბური. შედარებით მცირებიუჯეტიანი კომპანიებისთვის ეს, ფაქტობრივად, უალტერნატივო გზაა. ამავდროულად, მსოფლიოში ყველაზე მძლავრი სოცმედიის არხები ამერიკული კომპანიებია: Google-ი, Facebook-ი, Twitter-ი, YouTube-ი, Instagram-ი და ა.შ. მათთან დახარჯული სარეკლამო თანხები ევროპის ქვეყნებიდან ფინანსების გადინებას იწვევს – ეს მთავარი არგუმენტია იმ ევროპული კომპანიებისთვის, რომლებმაც აქტიურად დაიწყეს კანონპროექტის სრულყოფაზე მუშაობა. ამ პრობლემას ეხმაურება დიდი ბრიტანეთის, საფრანგეთისა და სხვა მრავალი ქვეყნის სამეცნიერო პუბლიკაციები, სადაც სიღრმისეულადაა გაანალიზებული ნეგატიური ეკონომიკური ეფექტები და სარეკლამო დანახარჯების ქვეყნის შიგნით დარჩენისთვის საჭირო მასტიმულირებელი საშუალებები.
აუდიოვიზუალური მედიასერვისების სააგენტოსა და მსოფლიოში არსებული სხვა მარეგულირებლების მიერ შემუშავებული დირექტივები მიუთითებს მაყურებელთა უფლებების დაცვისა და მათთვის მაღალი ხარისხის სატელევიზიო პროდუქტის შეთავაზების აუცილებლობაზე. ამ არგუმენტმა საქართველოშიც გაიჟღერა, მაგრამ საინტერესოა, თუ გაითვალისწინეს 30-წამიანი სარეკლამო ჭრის ღირებულების განსხვავება მსოფლიოსა და საქართველოში? მაგალითისთვის, აშშ-ში სუპერთასის გათამაშების დროს, 30-წამიანი სარეკლამო ჭრის ერთჯერადი გაშვება 4.5 მილიონი აშშ დოლარი ღირს. რა თქმა უნდა, ტელეკომპანია NBC მაუწყებლობისა და გადაცემების საუკეთესო ხარისხს შესთავაზებს მაყურებელს, მაშინაც კი, თუ მას 12- ან თუნდაც 8-წუთიან საათობრივ შეზღუდვას დაუწესებენ. საქართველოში სარეკლამო დრო, უკეთეს შემთხვევაში, 1000-ჯერ ნაკლებ ფასად, 4500 აშშ დოლარად შეიძლება გაიყიდოს. ასეთ პირობებში, შეზღუდვები კომპანიის ფინანსურ სტაბილურობას კითხვის ქვეშ აყენებს. დაბალბიუჯეტიანი სატელევიზიო პროექტები კი ხარისხიანი და რეიტინგული ვერასოდეს იქნება.
კანონპროექტზე გამოთქმულ პოზიტიურ მოსაზრებებს შორის ითქვა ისიც, რომ ნაკლებად რეიტინგული ტელეკომპანიებისთვის ეს შესაძლებლობაა, მეტად დატვირთონ ეთერი ძვირად ღირებული რეკლამებით. საპირისპირო არგუმენტები აქაც მყარია: პირველი – იმისთვის, რომ დაბალრეიტინგულმა ტელეკომპანიებმა ძვირად გაყიდონ რეკლამა, საჭიროა გაყიდვების სტიმულირების ისეთი სტრატეგია, რომელიც ამ კომპანიებს ჯერჯერობით არა აქვთ. მისი მომზადება და დამკვეთების დარწმუნება, შეთავაზებაში 40-50%-ით მეტი გადაიხადოს, რთულია და დიდ დროს მოითხოვს. ახალ რეალობაზე მორგებამდე კომპანიები ფინანსურად იზარალებენ.
მეორე – კომპანიები, რომლებსაც ძვირად ღირებული რეკლამის ტელეეთერით განთავსების ფუფუნება აქვთ, ქვეყანაში ძალიან ცოტაა. როგორც წესი, ეს სფეროს ლიდერი კომპანიებია, რომლებსაც საშუალო და მცირე ბიზნესი კონკურენციას ვერ გაუწევს. თუკი ტელეეთერიდან ამ უკანასკნელთა გაქრობა და მსხვილი კომპანიების მიერ მათი ჩანაცვლება მოხდა, ეს ხელს შეუწყობს ერთგვარი ოლიგოპოლიების ფორმირებას, რომლებიც უმტკივნეულოდ განდევნის ბაზრიდან კონკურენტებს. ამაზე შესაძლოა გამოითქვას კონტრარგუმენტი, რომ მცირე კომპანიებისთვის სოციალური მედიაა მოსახერხებელი, ნაკლები დანახარჯით უფრო დიდ აუდიტორიას რომ მისწვდნენ. პერსპექტივაში ეს მართალია, მაგრამ დღევანდელ რეალობაში, როდესაც საქართველოს რეგიონებში მცხოვრები მოსახლეობის წვდომა ინტერნეტთან მწირია, არასწორია ამ პლატფორმის სატელევიზიო სივრცესთან გათანაბრება, განსაკუთრებით იმ კომპანიებისთვის, რომლებიც თბილისის გარეთ(აც) მოღვაწეობს. გაზრდილი მარკეტინგული ხარჯი დამატებითი ტვირთი იქნება ადგილობრივი საწარმოებისთვის, რომლებსაც გაუფასურებული ლარისა და ქვეყანაში არსებული მძლავრი ფინანსური კრიზისის გამო უძვირდებათ გაზის ტარიფიც, იმპორტირებული პროდუქციის თვითღირებულებაც, დოლარში დაფიქსირებული იჯარის, სესხისა თუ სხვა სახის გადასახადებიც.
პასუხგაუცემელი რჩება მთავარი შეკითხვა: რისთვის მივიღეთ კანონში ცვლილება ასეთი დაჩქარებული წესით?
