2022 წელს საქართველოს ეკონომიკა 10.1%-ით გაიზარდა. 2023 წლიდან ეკონომიკის ზრდის ტემპმა კლება დაიწყო. 2023 წლის პირველ კვარტალში, 2022 წლის პირველ კვარტალთან შედარებით, საქართველოს ეკონომიკა 7.7%-ით გაიზარდა, ხოლო მეორე კვარტალში – 7.5%-ით. ჯამში, წლის პირველ ნახევარში (იანვარ-ივნისში) ზრდამ 7.6% შეადგინა. ცნობილი არ არის მესამე კვარტალის ზრდის დაზუსტებული მონაცემები, თუმცა წინასწარი მონაცემებით ვიცით, რომ ივლისში ზრდამ 5.5% შეადგინა, ხოლო აგვისტოში – 5.8%. 8 თვის (იანვარ-აგვისტო) ეკონომიკური ზრდა კი 7%-ია.
როდესაც ეკონომიკის ზრდაზე ვსაუბრობთ, მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ, რომ ამაში ქვეყნის რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) ზრდა იგულისხმება. რეალური მშპ-ის ზრდა უჩვენებს, რამდენი პროცენტით გაიზარდა საქართველოს ტერიტორიაზე წარმოებული საქონლისა და მომსახურების მოცულობა. რეალური მშპ-ის ზრდა არ მოიცავს ფასების ზრდის, ანუ ინფლაციის ეფექტით გაზრდილ ბრუნვას.
2023 წლის პირველი ნახევრის ძირითადი ეკონომიკური მაჩვენებლები უკვე ცნობილია და შეგვიძლია გავაანალიზოთ, აღნიშნულ პერიოდში საქართველოს ეკონომიკის 7.6%-ით ზრდა რამ გამოიწვია.
საქართველოს ეკონომიკის ზრდის ტემპი
დავიწყოთ იმის გარკვევით, ეკონომიკის რომელ სექტორებში იყო ყველაზე მაღალი ზრდა 2023 წლის იანვარ-ივნისში. ყველაზე მაღალი ზრდა – 31.3% ინფორმაციის (IT) და კომუნიკაციის სექტორში დაფიქსირდა. მშენებლობაში 19%-იანი ზრდა დაფიქსირდა, განათლებაში – 16.4%, ვაჭრობაში – 14.3%. ყველაზე დიდი კლება -5.4% სოფლის მეურნეობაშია, შემდეგ მოდის დამმუშავებელი და სამთომოპოვებითი მრეწველობა -4.6%-ით და -4.5%-ით.
ზრდის ტემპთან ერთად მნიშვნელოვანია, რამდენად დიდია სექტორი, რადგან რაც უფრო დიდ სექტორშია მაღალი ზრდა, მით უფრო სწრაფად იზრდება ქვეყნის ეკონომიკა. აქედან გამომდინარე, 2023 წლის პირველ ნახევარში საქართველოს ეკონომიკის 7.6%-იან ზრდაში ყველაზე დიდი წვლილი ვაჭრობამ და ავტომობილების შეკეთებამ შეიტანა – 2.2% პუნქტი. 2022 წელს ეს სექტორი 6%-ით გაიზარდა, ხოლო მისი წვლილი ჯამურ ზრდაში 0.9% იყო. 2023 წლიდან მნიშვნელოვნად გაზრდილი მაჩვენებელი დიდწილად 4-ჯერ გაზრდილ ავტომობილების რეექსპორტს უკავშირდება, რომელიც როგორც ვაჭრობას, ასევე ავტომობილების შეკეთების მომსახურებას ზრდის.
ეკონომიკის ზრდაში შეტანილი წვლილით (1.4% პუნქტი) მეორე ადგილზე მშენებლობაა, რომლის ზრდა (19%-ით) საცხოვრებელ სახლებზე მოთხოვნის ზრდამ და მთავრობის მიერ დაფინანსებულმა ინფრასტრუქტურულმა პროექტებმა განაპირობა.
საქართველოს ეკონომიკა სექტორების მიხედვით 2023 წლის იანვარ-ივნისში
ეკონომიკური საქმიანობის სახეები | მლნ ლარი | ზრდის ტემპი | წილი ეკონომიკურ ზრდაში, % პუნქტი |
| ვაჭრობა, ავტომობილების შეკეთება | 4678 | 14.3% | 2.2 |
| მშენებლობა | 2234 | 19.0% | 1.4 |
| ინფორმაცია და კომუნიკაცია | 1607 | 31.3% | 1.4 |
| განათლება | 1701 | 16.4% | 0.9 |
| სახელმწიფო მმართველობა | 2303 | 10.8% | 0.8 |
| ხელოვნება, გართობა და დასვენება | 1402 | 9.6% | 0.5 |
| სასტუმროები და რესტორნები | 1075 | 11.8% | 0.4 |
| საფინანსო საქმიანობები | 1620 | 7.3% | 0.4 |
| ტრანსპორტი და დასაწყობება | 1852 | 5.3% | 0.3 |
| პროფესიული და ტექნიკური საქმიანობები | 676 | 9.3% | 0.2 |
| უძრავ ქონებასთან დაკავშირებული საქმიანობები | 3507 | 1.2% | 0.1 |
| სამთომოპოვებითი მრეწველობა | 396 | -4.5% | -0.1 |
| ელექტროენერგიის, აირისა და ჰაერის მიწოდება | 974 | -4.1% | -0.2 |
| ჯანდაცვა | 1271 | -6.3% | -0.3 |
| სოფლის მეურნეობა | 2056 | -5.4% | -0.4 |
| დამმუშავებელი მრეწველობა | 2839 | -4.6% | -0.6 |
| სხვა | 560 | 18% | 0.6 |
მონაცემების წყარო: საქსტატი
ყველაზე მაღალი ზრდის ტემპის (31.3%) მქონე სექტორმა – ინფორმაციამ და კომუნიკაციამ ჯამურ ზრდაში 1.4%-პუნქტიანი წვლილი შეიტანა. 2022 წელს ეს სექტორი 50%-ით გაიზარდა და მისმა წვლილმა ჯამურ ზრდაში 1.7% შეადგინა. ზრდა ძირითადად საინფორმაციო ტექნოლოგიებშია, რაც კომპიუტერულ მომსახურებას გულისხმობს. აღნიშნულმა სექტორმა მაღალი ტემპით ზრდა 2021 წლიდან დაიწყო და ამ წელს 30%-ით გაიზარდა. 2022 წლიდან სექტორის ზრდის ტემპის დაჩქარება საქართველოში ჩამოსულმა რუსმა, ბელარუსმა და უკრაინელმა ემიგრანტებმა განაპირობეს. საქსტატის ბიზნესრეგისტრის მონაცემებით, 2022 წელს საქართველოში 1,200-მდე კომპანია საქმიანობდა კომპიუტერული მომსახურების სფეროში, საიდანაც 600-ზე მეტი კერძო უცხოური კომპანია იყო. აქედან, 470 კომპანია 2022 წელს, უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ არის რეგისტრირებული საქართველოში და მათი 90% რუსეთის მოქალაქეებს ეკუთვნის. საბოლოოდ გამოდის, რომ საქართველოში, საინფორმაციო ტექნოლოგიების სფეროში მომუშავე კომპანიების 40% რუსეთის მოქალაქეების საკუთრებაა და ეს კომპანიები ძირითადად 2022 წლის 24 თებერვლის შემდეგ დარეგისტრირდა. ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, საქართველოში რეგისტრირებული კომპანიების მიერ სხვა ქვეყნის რეზიდენტებისთვის კომპიუტერული და საინფორმაციო მომსახურების გაწევის ჯამურმა ღირებულებამ 2023 წლის პირველ ნახევარში 430 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც 2022 წლის პირველი ნახევრის მაჩვენებელზე 3-ჯერ მეტია. ძირითადად, ამან განაპირობა ამ სექტორის 31.3%-იანი ზრდა.
რომ შევაჯამოთ, 2023 წლის პირველი ნახევრის 7.6%-იანი ზრდიდან 5% ვაჭრობაზე, მშენებლობაზე და საინფორმაციო ტექნოლოგიებზე მოდის, რაც მიანიშნებს, რომ რუსეთ-უკრაინის ომის გავლენა, რასაც საქართველოში შემოსული 100 ათასამდე ემიგრანტი მოჰყვა, 2022 წლის მსგავსად, 2023 წლის ეკონომიკურ ზრდასაც მნიშვნელოვნად განაპირობებს.
ეკონომიკის ზრდაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს ასევე განათლების, სახელმწიფო მმართველობისა და გართობის სექტორებმა. მათი ჯამური წვლილი 2.1% პუნქტია.
მშპ-ს თუ დანახარჯების მიხედვით ჩაშლილს ვნახავთ, ჩანს, რომ 2023 წლის იანვარ-ივნისში ეკონომიკის ზრდა მომსახურების ექსპორტის ზრდამ და მთლიანი კაპიტალის ფორმირებამ (ინვესტიციებმა) განაპირობა. მომსახურების ექსპორტი 42%-ით გაიზარდა. მომსახურების ზრდა ძირითადად მოდის ტურიზმზე, საინფორმაციო ტექნოლოგიებსა და ტრანსპორტზე. კაპიტალის ფორმირება 11.6%-ით გაიზარდა. ეკონომიკა არ გაზრდილა შიდა მოხმარების ზრდის ხარჯზე, რადგან შიდა მოხმარების ზრდას (4.2%) საქონლისა და მომსახურების იმპორტის ზრდამ (4.4%) გადააჭარბა.
საინტერესოა, რა იყო ის ფაქტორები, რომლებიც უშუალოდ მშპ-ის სტრუქტურაში არ ჩანს, მაგრამ მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდა როგორც საქართველოში წარმოების ზრდაზე (მიწოდების მხარე), ასევე წარმოებული საქონლისა და მომსახურების მოხმარების ზრდაზე (მოთხოვნის მხარე). ამ მხრივ სამი მნიშვნელოვანი გარემოება გამოიკვეთა 2023 წლის პირველ ნახევარში:
- საზღვარგარეთიდან საქართველოში გადმორიცხული თანხის მოცულობა (ფულადი გზავნილები), რაც საქართველოს მოსახლეობის შემოსავლის მნიშვნელოვანი წყაროა, 2022 წლის პირველ ნახევართან შედარებით 32%-ით გაიზარდა და 2.4 მილიარდი დოლარი შეადგინა. მათ შორის, რუსეთიდან ფულადი გზავნილები 50%-ით გაიზარდა და 1.1 მილიარდი დოლარი შეადგინა;
- ქვეყანაში შემოსული ვიზიტორების რაოდენობა 76%-ით გაიზარდა 2022 წლის პირველ ნახევართან შედარებით და 2.9 მლნ შეადგინა. რაოდენობრივად ყველაზე მეტად რუსი ვიზიტორების რიცხვი გაიზარდა – 330 ათასით და 578 ათასი შეადგინა. ვიზიტორების მიერ საქართველოში დახარჯული თანხა 58%-ით გაიზარდა და 1.8 მილიარდი დოლარი შეადგინა. აქედან, რუსი ვიზიტორების დანახარჯი 482 მლნ დოლარია, რაც გასული წლის იანვარ-ივნისის დანახარჯზე 2.2ჯერ მეტია;
- საქართველოში შემოსული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები, რომლებიც მშპ-ის ზრდის პოტენციალს ამაღლებს, 11%-ით გაიზარდა და 1.1 მილიარდი დოლარი შეადგინა. აქედან, ყველაზე მეტი – 262 მლნ დოლარის დამმუშავებელ მრეწველობაში განხორციელდა, 261 მლნ კი საფინანსო სექტორში, 202 მლნ დოლარი ენერგეტიკაში, 125 მლნ დოლარი – ვაჭრობაში.
საქართველოს მთავრობის 2023 წლის ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი 6.5%-ია. მიუხედავად იმისა, რომ ივლისიდან საქართველოს ეკონომიკური ზრდის ტემპი 6%-ს ჩამოსცდა, წლის პირველ ნახევარში დაფიქსირებული 7.6%-იანი ზრდის გამო, წლიური 6.5%-ის მიღწევა რეალურია. სავალუტო ფონდის მონაცემებით, 2023 წელს 6.5%-ზე მეტად მხოლოდ 12 ქვეყნის ეკონომიკა გაიზრდება მსოფლიოში.
საინტერესოა, რატომ შენელდა ეკონომიკური ზრდის ტემპი ივლისიდან. ამას ორი მთავარი მიზეზი აქვს: 1. ფულადი გზავნილების შემცირება და 2. საქონლის ექსპორტის ზრდის შეჩერება.
2023 წლის იანვარ-აპრილში ფულადი გზავნილები თვეში საშუალოდ 100%-ით იზრდებოდა, მაისიდან კი კლება დაიწყო, რაც სექტემბრის ჩათვლით გაგრძელდა. საშუალო თვიურმა კლებამ -17% შეადგინა. კლება ძირითადად რუსეთიდან გადმორიცხულ თანხებშია. მაგალითად, აგვისტოში 46%-ით შემცირდა, ხოლო სექტემბერში – 66%-ით. თუმცა უკრაინაში ომის დაწყებამდე პერიოდს, 2021 წლის აგვისტო-სექტემბერს თუ შევადარებთ, ზრდა 60%-მდე არის.
ფულადი გზავნილების ზრდის ტემპი
საქონლის ექსპორტი 2023 წლის პირველ ნახევარში თვეში საშუალოდ 21%-ით იზრდებოდა, ივლისში კი 1%-ით შემცირდა. აგვისტოში 5%-ით გაიზარდა, ხოლო სექტემბერში – 1%-ით. ჯამური ექსპორტის ზრდის შეჩერება ფაქტობრივად სამ სასაქონლო ჯგუფში დაფიქსირებულმა მნიშვნელოვანმა კლებამ განაპირობა: ფეროშენადნობების ექსპორტი შემცირდა 77%-ით, სპილენძის კონცენტრატების ექსპორტი – 56%-ით და სასუქების – 41%-ით. სამივეს ჯამური შემცირება თანხაში 240 მლნ დოლარია.
მიუხედავად იმისა, რომ 2022 წელთან შედარებით საქართველოს ეკონომიკის ზრდის ტემპი შემცირდა, 2022 წლის მსგავსად, 2023 წელსაც ეკონომიკის ზრდაში რუსეთიდან შემოსულ ფულს და უკრაინა-რუსეთის ომის შედეგად გამოწვეულ ცვლილებებს ჯერ კიდევ მაღალი წვლილი შეაქვს. იგივე ხდება საქართველოს მეზობელ ქვეყანაში – სომხეთში, სადაც წელს 7%-იან ეკონომიკურ ზრდას ელოდებიან და ამ მაჩვენებლით ის მსოფლიოში მე-5 ადგილზეა.
