საავტორო უფლებების დაცვა მსოფლიო პრობლემაა და ამ მხრივ გამონაკლისი არც საქართველოა. დარღვევები განსაკუთრებით ხშირია ხელოვნებაში. საავტორო უფლებების დაცვის კულტურის ამაღლებაზე უკვე წლებია, საქართველოს საავტორო უფლებათა ასოციაცია (GCA) მუშაობს. ჩვენ მის თავმჯდომარეს, გიგა კობალაძეს ვესაუბრეთ.
როგორია საავტორო უფლებების ასოციაციის საქმიანობის სპეციფიკა?
ჩვენი ორგანიზაციის ძირითადი ფუნქცია მუსიკის, ლიტერატურის, მხატვრობის, ფოტოგრაფიისა და სხვა სახის ნაწარმოებების გამოყენებისთვის ჰონორარის შეგროვება-განაწილებაა. ჩვენ წარმოვადგენთ ავტორებს და შემსრულებლებს, მათი სახელით გავცემთ ნებართვებს, ვაგროვებთ ჰონორარს და ვუნაწილებთ მათ. ამას საავტორო და მომიჯნავე უფლებების კოლექტიური მართვა ჰქვია, რასაც „ერთი ფანჯრის პრინციპსაც“ უწოდებენ, რადგან კოლექტიური მართვის ორგანიზაცია ასრულებს ერთგვარი შუამავლის როლს მოსარგებლესა და უფლების მფლობელს შორის და აადვილებს მათ ურთიერთობას. ეს სისტემა მსოფლიოში საუკუნეზე მეტს ითვლის, თუმცა საქართველოში მისი გამოყენება 1999 წლიდან დაიწყო, როდესაც ამ სფეროს მარეგულირებელი კანონი მივიღეთ და ამ კანონის შესაბამისად GCA შეიქმნა. GCA ერთადერთი კოლექტიური მართვის ორგანიზაციაა საქართველოში. ასეთივე ორგანიზაციები არსებობს მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში. ისინი შექმნილია თავად ავტორებისა და შემსრულებლების მიერ და წარმოადგენენ კერძო ორგანიზაციებს, თუმცა მათზე ზედამხედველობას სახელმწიფო ახორციელებს სხვადასხვა ორგანოს მეშვეობით. ჩვენს შემთხვევაში, ეს არის ინტელექტუალური საკუთრების ეროვნული ცენტრი „საქპატენტი“, რომლის წინაშეც ანგარიშვალდებულია ჩვენი ორგანიზაცია. ჩვენ ასევე ვართ ე.წ. ქოლგა ორგანიზაციების, CISAC-ის, BIEM-ის IFRRO-სა და SCAPR-ის წევრი, რომლებიც განსაზღვრავენ საქმიანობის ზოგად სტანდარტებს, აფასებენ ქვეყნებში სიტუაციას, ადგენენ რეიტინგებს და ა.შ. ასეთია მსოფლიოში მოქმედი კოლექტიური მართვის სისტემა და საქართველოც ამის ნაწილია.
ვინ არიან ძირითადი მოსარგებლეები? მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეებს ეხებათ თქვენი საქმიანობა თუ უცხოელებსაც?
მსოფლიოში არსებული ყველა კოლექტიური მართვის ორგანიზაცია საკუთარ ქვეყანაში მოქმედებს როგორც ადგილობრივი, ასევე უცხოელი ავტორებისა და შემსრულებლების სახელით. ადგილობრივი უფლების მფლობელები არიან ასეთი ორგანიზაციების წევრები, ხოლო უცხოელების წარმოდგენა ხდება კოლექტიური მართვის ორგანიზაციებს შორის გაფორმებული ურთიერთწარმომადგენლობის ხელშეკრულებების საფუძველზე. უფლების მფლობელების წარმოდგენა გულისხმობს ჰონორარის შეგროვებას და მათთვის განაწილებას. ადგილობრივ უფლების მფლობელებს ჰონორარი უშუალოდ უნაწილდებათ, ხოლო უცხოელების კუთვნილი ჰონორარი ეგზავნება იმ კოლექტიური მართვის ორგანიზაციას, რომლის წევრიც არის ესა თუ ის უფლების მფლობელი. დღესდღეობით გვყავს 2000-მდე ადგილობრივი წევრი და გაფორმებული გვაქვს 250-ზე მეტი ხელშეკრულება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის კოლექტიური მართვის ორგანიზაციასთან, რითაც წარმოვადგენთ მრავალ მილიონ საავტორო და მომიჯნავე უფლების მფლობელს საქართველოში. რაც შეეხება მოსარგებლეებს, ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში, საქართველოშიც არსებობს 40-მდე საქმიანობის სფერო, სადაც საავტორო და მომიჯნავე უფლებით დაცული ნაწარმოებები გამოიყენება. ეს ძირითადად არის კაფე-ბარი, სასტუმრო, სავაჭრო დაწესებულება, კონცერტი, რადიო, ტელევიზია, თეატრი და სხვა.
დარღვევების აღკვეთისთვის რა მექანიზმებს იყენებთ? საინტერესოა ასევე, ყველაზე მეტად რომელ სეგმენტებში ხდება საავტორო უფლებების დარღვევა?
პირველ რიგში ვცდილობთ, მოსარგებლეებს ავუხსნათ საავტორო უფლებების მნიშვნელობა – ის, თუ რამდენად დიდ როლს ასრულებს საავტორო უფლებით დაცული პროდუქტის გამოყენება მათი საქმიანობის წარმატებაში. თუმცა დარღვევები მაინც არის და ჩვენი საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ძირითადად ნაწარმოებების უნებართვოდ გამოყენებას ეხება. ასეთ დროს აქტიურად მივმართავთ სასამართლოს, რომელიც დავების დარეგულირების საკმაოდ ეფექტიანი მექანიზმია. ასევე უნდა ითქვას, რომ წინა წლებთან შედარებით დავების რაოდენობა შემცირებულია. თუ წინა წლებში დაახლოებით 100 სარჩელის შეტანა გვიწევდა სასამართლოში ყოველწლიურად, ბოლო წლებში მათი რაოდენობა 50-ს არ აღემატება. სასამართლო დავები ყველაზე ხშირად მუსიკალური ნაწარმოებების გამოყენებას ეხება, რადგან ეს სფერო ყველაზე მოცულობითი და დიდია.
როგორია საავტორო უფლებების სფეროს განვითარების ტენდენცია წლების მიხედვით საქართველოში და დღეს რა ვითარებაა ამ კუთხით?
სამწუხაროდ, ასოციაციის საქმიანობა დაარსებისთანავე წარმატებული არ ყოფილა. ამ ორგანიზაციას წლების განმავლობაში ბევრი სირთულის გადალახვა მოუწია. აქტიური რეფორმირების პროცესი 2011 წლიდან დაიწყო. მუშაობის პირველ ეტაპზე ძალიან რთული იყო მოსარგებლეებისთვის იმის ახნა, თუ რატომ არის საჭირო ჰონორარის გადახდა. ამას ძირითადად საზოგადოებრივი ცნობიერების დაბალი დონე განაპირობებდა. ხშირ შემთხვევაში მოსარგებლეებმა საერთოდ არაფერი იცოდნენ საავტორო უფლებებზე. დიდი ძალისხმევის შემდგომ, რაც პირველ რიგში ცნობიერების ამაღლების კუთხით მივმართეთ, ჩვენ ამას მივაღწიეთ და დღეს ასეთი ცოდნა უკვე არსებობს. ხშირია ისეთი შემთხვევებიც, როცა წინასწარ, საქმიანობის დაწყებამდე მოგვმართავენ ნებართვის აღებისთვის. გარდა ამისა, თვითონ ავტორებიც ინფორმირებულები არიან, იციან, რომ ეს მათი შემოსავლის წყაროა, რაც საკმაოდ კარგი მოტივაციაა მათთვის. მოკლედ, საავტორო უფლებები უკვე მნიშვნელოვანი გახდა და შემიძლია თამამად ვთქვა, რომ ეს სწორედ ჩვენი ორგანიზაციისა და იმ გუნდის დამსახურებაა, რომელმაც ინტელექტუალური საკუთრების მოხმარების ერთგვარი კულტურა შექმნა. პროგრესზე მეტყველებს თუნდაც ის ფაქტი, რომ 2011 წლამდე ჩვენი ორგანიზაციის ყოველწლიური შეგროვება 250,000 ლარს არ აღემატებოდა, გასულ წელს კი შეგროვებულმა ჰონორარმა 5.5 მილიონ ლარს მიაღწია, რაც 22-ჯერ აღემატება წინა წლების მაჩვენებელს და დამეთანხმებით, რომ ეს ციფრი შთამბეჭდავია. მიღწეული წარმატება ასოციაციის არაერთი აღიარების საფუძველი გახდა როგორც ადგილობრივ, ასევე საერთაშორისო დონეზე. 2015 წლიდან მოყოლებული სტაბილურად ვინარჩუნებთ ლიდერის პოზიციას რეგიონში, საქმიანობის გამჭვირვალობისა და ჰონორარის შეგროვება-განაწილების მაჩვენებლით. ხოლო 2018 წელს ევროკავშირის ორ წევრ ქვეყანას, ბულგარეთსა და სლოვაკეთსაც კი გავასწარით.
რა გამოწვევების წინაშე დგახართ და როგორია სამომავლო გეგმები?
მიუხედავად ხელშესახები შედეგებისა, მე შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ეს სფერო ბოლომდე მოწესრიგებულია. ჯერ კიდევ ძალიან ბევრი გამოწვევა დგას ჩვენ წინაშე. ეს ეხება როგორც საქმიანობის სრულყოფას, ასევე საავტორო უფლებების მიმართ საზოგადოების ქცევის ჩამოყალიბებას, კულტურის დანერგვას, როდესაც დარღვევა ნორმა აღარაა და ამისთვის სათანადო პასუხისმგებლობა დგება. ძირითად გამოწვევად კვლავ რჩება საზოგადოებრივი ცნობიერების დაბალი დონე, რომლის ამაღლებასაც სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს. სწორედ ამიტომ ამაზე მუშაობა ჩვენი საქმიანობის ერთ- ერთი მთავარი მიმართულებაა. გარდა ამისა, ჯერ კიდევ არის დარჩენილი დასალიცენზირებელი სფეროები და ამ კუთხითაც აქტიურად ვაგრძელებთ მუშაობას. ამ ყველაფერს ემატება დაახლოებით ერთი წლის წინ რუსეთის მიერ შექმნილი დაბრკოლებაც. რუსეთი, ისევე როგორც თითქმის ყველა სფეროში, ამ მიმართულებითაც ცდილობს საქართველოზე გავლენის მოპოვებას. რუსეთმა, მას შემდეგ რაც უარი განვაცხადეთ მათ მიერ საავტორო უფლებების სფეროში შექმნილ ევრაზიულ კავშირში გაერთიანებაზე, სისტემის დასუსტებისა და ხელში ჩაგდების მიზნით დაიწყო ჩვენს საქმიანობაში უხეში ჩარევა და უკანონო მოქმედებებით ხელშეშლა. ბუნებრივია, ეს პროცესი გარკვეულწილად აფერხებს განვითარების ტემპს, მაგრამ კოლექტიური მართვის სისტემა საქართველოში უკვე საკმაოდ ძლიერია და დარწმუნებული ვარ, ამ დაბრკოლებას წარმატებით გავუმკლავდებით. საბოლოო ჯამში კი შევძლებთ, რომ დამოუკიდებლად განვვითარდეთ ამ კუთხით და უახლოეს მომავალში წამყვანი ქვეყანა გავხდეთ არა მარტო რეგიონში, არამედ მსოფლიო მასშტაბითაც.
დატოვე კომენტარი
