თუ კანონის ლოგიკიდან ამოვალთ, 27 ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნები ყველაზე ნაკლებ მნიშნელოვანი იქნება საქართველოს ისტორიაში. ახალი პრეზიდენტის ინაუგურაციის მომენტიდან ძალაში შევა საკონსტიტუციო ცვლილებები, რაც მის უფლებამოსილებას არსებითად შეკვეცს. პრეზიდენტს ძალიან მცირე გავლენა ექნება აღმასრულებელი ხელისუფლების ფორმირებაზე: გადამწყვეტი საპარლამენტო უმრავლესობის ნებაა, ხოლო მისი ლიდერი – პრემიერ-მინისტრი, მთავარი თანამდებობის პირია ქვეყანაში. კონსტიტუციის ახალი რედაქციის შემქმნელთა ჩანაფიქრით, პრეზიდენტის უფლებამოსილება უფრო „მთვლემარეა”: სანამ საპარლამენტო უმრავლესობა მყარია, მისი როლი მცირეა, მაგრამ სახელისუფლებო კრიზისის ვითარებაში მას შეუძლია, არბიტრის ფუნქცია შეასრულოს.
თუმცა გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ საქართველოში თანამდებობის რეალურ პოლიტიკურ წონას მხოლოდ ფორმალური წესები არ განსაზღვრავს. ამის საუკეთესო მაგალითია კოჰაბიტაცია პრეზიდენტ სააკაშვილსა და პრემიერ-მინისტრ ივანიშვილს შორის 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ. ამ პერიოდში ძალაში რჩებოდა კონსტიტუციის ძველი ვარიანტი, რომელიც პრეზიდენტს ძალიან დიდ ძალაუფლებას ანიჭებდა. მაგრამ არჩევნებში მისი პარტიის მარცხის შემდეგ მიხეილ სააკაშვილმა არჩია, ნებაყოფლობით უარი ეთქვა თავისი უფლებების უმეტეს ნაწილზე, ასე რომ ფაქტობრივად ის ოპოზიციურ ფიგურად იქცა და არა სახელმწიფოს მეთაურად.
ამიტომ ამ ეტაპზე ჯობია სიფრთხილე გამოვიჩინოთ: სინამდვილეში, ჩვენ უბრალოდ არ ვიცით, რეალურად რა როლს ითამაშებს მომავალი პრეზიდენტი. ეს მის პიროვნებაზეც იქნება დამოკიდებული და პოლიტიკურ გარემოზეც. ეს უკანასკნელი კი გამორჩეულად გაურკვეველია.
ამას განაპირობებს პრემიერ-მინისტრის და ქვეყნის ყველაზე მდიდარი ადამიანის, ბიძინა ივანიშვილის განზრახვა, საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ პოლიტიკიდან წავიდეს. თავისთავად, პრემიერის გადადგომა სერიოზულ პრობლემას არ უნდა ქმნიდეს, მას რომ მყარი უმრავლესობა უმაგრებდეს ზურგს: ერთ ლიდერს მეორე შეცვლის და, ძირითადი პრინციპების დონეზე მაინც, იმავე პოლიტიკას გააგრძელებს. მაგრამ საქართველოს სხვა პოლიტიკური ტრადიცია აქვს: აქ მთავარი ლიდერის პერსონაა, პარტია კი მხოლოდ მისი დანამატია. ჩვენს შემთხვევაში, ეს ეხება როგორც კოალიციას „ქართული ოცნება”, ისე მის ბირთვს – იმავე სახელის მქონე პარტიას. ისინი საპარლამენტო არჩევნების წინ შეიქმნა ბიძინა ივანიშვილის, მაშინ სრულიად ახალი პოლიტიკური ფიგურის გარშემო და, მისივე აღიარებით, საერთო პროგრამა კი არა, წინა ხელისუფლების გადაყენების სურვილი აერთიანებდა. არც ისაა საიდუმლო, რომ კოალიციის წარმატება დიდწილად მისი ლიდერის, ქართული საზომებით, უზარმაზარმა ფინანსურმა რესურსებმა განაპირობა.
აქედან გამომდინარე, ნაკლებ სავარაუდოა, რომ ივანიშვილის გარეშე „ქართული ოცნება” (კოალიციაც და პარტიაც) ქმედუნარიან გაერთიანებებად დარჩნენ. ამ კონტექსტში განსაკუთრებით დამაინტრიგებელია ბიძინა ივანიშვილის დაზუსტებები იმის თაობაზე, რომ ის გადადგომის შემდეგაც შეეცდება გავლენის მოხდენას პოლიტიკურ პროცესზე როგორც სამოქალაქო საზოგადოების მოღვაწე, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში არც პოლიტიკაში დაბრუნებას გამორიცხავს.
თუ ასეა, სახელდობრ რას ნიშნავს ივანიშვილის პოლიტიკიდან წასვლა? ობიექტურად, მას, როგორც მმართველი კოალიციის შემქმნელსა და დამფინანსებელს, ექნება საიმისო ბერკეტები, რომ ფორმალური პოსტის გარეშეც სერიოზული გავლენა მოახდინოს მთავრობის საქმიანობაზე. მაგრამ საკითხავია, შეეცდება თუ არა ის ამ ბერკეტების გამოყენებას, ხოლო თუ შეეცდება, რამდენად ეფექტური იქნება მმართველობის ასეთი, დემოკრატიულ ქვეყნებში უპრეცედენტო ფორმა? მეორეს მხრივ, თუ ივანიშვილი ნამდვილად განზე გადგა, რამდენად შეძლებს მისი მემკვიდრე პრემიერ-მინისტრის პოსტზე (ვისი ვინაობაც ჯერ არ ვიცით) შეინარჩუნოს ეს მეტად ჭრელი გაერთიანება და ქვეყნის ეფექტური მართვა შეძლოს? ან, იქნებ, ბოლო მომენტში ივანიშვილი გადაიფიქრებს და, საკუთარი მომხრეების და თანამებრძოლების თხოვნით, მაინც დარჩება პოსტზე?
ამ შეკითხვებზე არავის აქვს პასუხი, რაც ნიშნავს, რომ საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგებიც გადამწყვეტ სიცხადეს ვერ მოიტანს. მაგრამ ისინი დიდწილად განსაზღვრავს ძალთა განლაგებას, რის ფონზეც შეიძლება ახალი პოლიტიკური რეალობა ჩამოყალიბდეს.
ამ კონტექსტში უნდა ვიმსჯელოთ ძირითად კანდიდატებზე და მათ შანსებზე. გიორგი მარგველაშვილი მმართველი კოალიციის კანდიდატი და, მაშასადამე, ფავორიტია. მაგრამ ანალიტიკოსთა უმრავლესობა (ბიძინა ივანიშვილისადმი მათი განწყობის მიუხედავად) მას სუსტ ფიგურად მიიჩნევს. მას საზოგადოება ნაკლებად იცნობს და არასოდეს უთამაშია დამოუკიდებელი პოლიტიკური როლი, თუმცა გარკვეულ პერიოდებში ჯერ ზურაბ ჟვანიას, შემდეგ კი ნინო ბურჯანაძის ორბიტაზე ტრიალებდა. თავად კოალიციის ლიდერმა მისი არჩევანი იმას დაუკავშირა, რომ სიამოვნებს ფილოსოფიური განათლების მქონე მარგველაშვილთან ინტელექტუალური დისკუსიები. შეიძლება ის ვარაუდობს, რომ მარგველაშვილი ვერ შეძლებს დამოუკიდებელი პოლიტიკური ცენტრის შექმნას და პრემიერ-მინისტრის კონკურენტ ფიგურად ვერ იქცევა. ნებისმიერ შემთხვევაში, მასზე არჩევანის შეჩერება ივანიშვილის მხრიდან საკუთარ ძალებში დარწმუნებულობას მაღალ ხარისხს აჩვენებს: ვინც არ უნდა წამოაყენოს მმართველმა კოალიციამ, ის გაიმარჯვებს.
ფავორიტს შედარებით სერიოზულ კონკურენციას ორი კანდიდატი გაუწევს. „გაერთიანებულ ნაციონალურ მოძრაობას”, ყოფილ სახელისუფლებო, დღეს კი – ძირითად ოპოზიციურ ძალას, პარლამენტის ყოფილი თავმჯდომარე დავით ბაქრაძე წარმოადგენს. ნაციონალური მოძრაობა განსაკუთრებული ზეწოლის ქვეშაა. უშუალოდ არჩევნების შემდეგ კოალიციის ლიდერები პირდებოდნენ თავის მომხრეებს, რომ ის მალე შეწყვეტდა არსებობას, თუმცა შემდგომ – შესაძლოა, დასავლეთის გავლენით – მათი რიტორიკა შედარებით უფრო შემრიგებლური გახდა, რაც „ოცნების” რადიკალური მომხრეების რისხვას იწვევს. „ნაციონალური მოძრაობის” განადგურების ან მარგინალიზაციის მცდელობას ხელისუფლების ენაზე „სამართლიანობის აღდგენა” ქვია, რაც ნიშნავს, რომ წინა ხელისუფლების ლიდერებმა პასუხი უნდა აგონ დანაშაულზე, რაც „ოცნების” მომხრეთა აზრით ჩაიდინეს. „ნაციონალური მოძრაობის” გენერალური მდივანი ვანო მერაბიშვილი ციხეშია და რამდენიმე ბრალდებით სასამართლოს ელის, სისხლის სამართლის საქმეებია გახსნილი პარტიის ბევრ სხვა წამყვან ფიგურაზე, ხოლო საპრეზიდენტო ვადის დამთავრების შემდეგ იმავეს პირდებიან პრეზიდენტ სააკაშვილსაც. გარდა ამისა, პარტიის საჯარო ღონისძიებებს ხშირად ახლავს ძალადობა ბრბოს მხრიდან, რომლის ინიციატორებს უარეს შემთხვევაში ასლარიანი სასჯელი ელის.
ამ პირობებში, შედარებით მაღალი შედეგი საპრეზიდენტო არჩევნებში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია პარტიისთვის იმის საჩვენებლად, რომ ის ძლიერ და ლეგიტიმურ ოპოზიციურ ძალად რჩება ქართულ პოლიტიკაში, ხოლო მომავალში წამყვანი პოზიციების დაბრუნების შანსებიც აქვს. ამდენად, არჩევნებში მეორე ადგილიც პარტიისთვის წარმატება იქნება – რისი მიღწევაც სავსებით რეალურია. დავით ბაქრაძე ამისთვის საუკეთესო კანდიდატია: ის განსაკუთრებით გაწონასწორებულ პოლიტიკოსად ითვლება და მისაღებია მათთვისაც, ვისაც მიხეილ სააკაშვილის ჰიპერაქტიულობა და რადიკალიზმი აშინებს.
მესამე და ყველაზე არაწინასწარმეტყველებადი კანდიდატი სააკაშვილის ყოფილი თანამებრძოლი ნინო ბურჯანაძეა. ამ პოლიტიკოსმა რადიკალური ცვლილება განიცადა: ზომიერების განსახიერებიდან მგზნებარე რევოლუციონერამდე, პროდასავლური კურსის მყარი დამცველიდან ღიად პრორუსულ პოზიციამდე. რაღაც ეტაპზე ის ჩამოწერეს, როგორც წარსულის პოლიტიკოსი; სკანდალურმა ვოიაჟებმა რუსეთის პრეზიდენტ პუტინთან 2008 წლის ომის შემდეგ მას საზოგადოების ყურადღება, მაგრამ არა მხარდაჭერა დაუბრუნა. მისი ძირითადი დაპირებები, ერთის მხრივ, „ნაციონალური მოძრაობის” საბოლოო განადგურება და მიხეილ სააკაშვილის დაპატიმრებაა, მეორეს მხრივ კი – ევროატლანტიკურ ინტეგრაციაზე უარის თქმა და რუსეთის მიმართ უფრო ლოიალური პოლიტიკა: ანუ იმ მოლოდინების გამართლება, რაც ამომრჩეველთა ნაწილს „ქართული ოცნებისგან” ჰქონდა, მაგრამ არ შეუსრულდა.
ბურჯანაძისთვის არჩევნები პოლიტიკაში რეალური დაბრუნების შანსია, და, როგორც ჩანს, მას შეუძლია ამ ამოცანის შესრულება. ყველაზე იდუმალი ფაქტორი მის მიმართ ბიძინა ივანიშვილის დამოკიდებულებაა. საზოგადოებაში განიხილება ვერსია, რომ პრემიერის ნამდვილი კანდიდატი სწორედ ბურჯანაძეა და არა მარგველაშვილი. ამას ხსნის არა მხოლოდ ქართველების მიდრეკილება კონსპირაციის თეორიებისკენ, არამედ ივანიშვილის პასიურობა საარჩევნო პროცესში და წარსული გამონათქვამები, რომ ბურჯანაძემ უნდა ჩაანაცვლოს „ნაციონალური მოძრაობა”, როგორც ძირითადი ოპოზიციური ძალა. შესაძლოა, ეს ვერსია გადაჭარბებული იყოს, მაგრამ სრულიად რაციონალურია ვივარაუდოთ, რომ, რაღაც დონემდე, ბურჯანაძის გაძლიერება ივანიშვილის ინტერესებში შედის. მან შეიძლება შექმნას ე. წ. „ლოიალური ოპოზიცია”, ხელი შუწყოს „ნაციონალური მოძრაობის” მარგინალიზაციას და, ამავე დროს, „ქართული ოცნება” დასავლეთის წინაშე შედარებით უფრო ზომიერ და, ამიტომ, მხარდასაჭერ ძალად წარმოაჩინოს.
სარწმუნო წინასაარჩევნო გამოკითხვების არარსებობა აძნელებს კანდიდატების შანსების გათვლას. მით უმეტეს, შარშანდელმა გამოცდილებამ გვასწავლა, რომ ბოლო მომენტში ბევრი რამ შეიძლება შეიცვალოს. ჯერჯერობით ჩანს, რომ საქართველოს საკმაოდ კონკურენტული არჩევნები ელის და გამორიცხული არ არის, გამარჯვებული მეორე ტურში გამოვლინდეს. ამ უკანასკნელმა შეიძლება გადამწყვეტი როლი ვერ ითამაშოს ქვეყნის მართვაში, მაგრამ არჩევნების შედეგები სერიოზულ გავლენას მოახდენს პოლიტიკური პროცესის შემდგომ განვითარებაზე.
დატოვე კომენტარი
