ინტერვიუ ეროვნული ბანკის ვიცე-პრეზიდენტ მურთაზ კიკორიასთან (ჩაწერილია 04.05.2018).
პასუხისმგებლიანი დაკრედიტების ჩარჩო რომ შეიქმნებოდა, მოულოდნელი არავისთვის იყო. საფინანსო სექტორის მდგრადობისკენ გადასადგმელი ნაბიჯების კონტურები ჯერ კიდევ BANKER-ის წინა გამოცემაში გამოიკვეთა. მაშინ საფინანსო სექტორისთვის ყველაზე პროფილურ გამოცემას პირადად ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი კობა გვენეტაძე ესაუბრა.
თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ეროვნული ბანკი პირველი იყო, ვინც საბანკო და არასაბანკო სფეროს რეგულაციებზე ღიად დაიწყო საუბარი, კომერციული ბანკების და თავად ამ რეგულაციების მიმართაც ინტერესი უფრო მეტად მას შემდეგ გაღვივდა, რაც ფინანსთა მინისტრმა ასეთი ფრაზა თქვა: “საქართველოს საბანკო სისტემა უნდა იყოს არა ეკონომიკის განვითარების მუხრუჭი, არამედ მისი მამოძრავებელი ძალა, თუმცა, სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში მივიღეთ რეალობა, სადაც ბანკები არ ასრულებენ ამ მამოძრავებელი ძალის ფუნქციას”.
მართალია, ფინანსთა მინისტრმა ეს შეფასება სასტარტო კაპიტალის ხელმისაწვდომობის კონტექსტში გააკეთა, მაგრამ ფრაზა მალევე განზოგადდა მთლიანად საბანკო სისტემის ეფექტიანობასა და მის როლზე ქვეყნის ეკონომიკაში. შესაბამისად, კომერციული ბანკების თემაზე დისკუსია იმაზე მეტი წახნაგით განვითარდა, ვიდრე ეს ან ფინანსთა მინისტრს, ან თუნდაც ეროვნულ ბანკს ჰქონდა განსაზღვრული. თუმცა დროთა განმავლობაში გამოიკვეთა თემა, რომლის განხილვაშიც ყველა – კერძო თუ საჯარო სექტორი – ერთად ჩაება: ეს ჭარბვალიანობის თემაა.
სწორედ ჭარბვალიანობის მართვისთვის არის ჩაფიქრებული პასუხისმგებლიანი დაკრედიტების ჩარჩოც, რომელსაც მოთამაშეების ნაწილი “დაკრედიტების ბიბლიასაც” კი უწოდებს. ალბათ, ნახევრად ხუმრობით.
ფაქტია, პირველი იანვრიდან ყველა დაწესებულება, ვისაც ოცზე მეტი მსესხებელი ეყოლება, ეროვნული ბანკის ზედამხედველობის ქვეშ მოექცევა. შესაბამისად, მნიშვნელობა არ ექნება, კომერციული ბანკი იქნება ეს, მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია თუ ონლაინ სესხის გამცემი დაწესებულება – 2019 წლიდან ყველას თანაბარი ძალით მოეთხოვება კაპიტალიდან სესხების ლიმიტის მკაცრად დაცვა და სესხის მხოლოდ შემოსავლების დეტალური დადასტურების შემთხვევაში გაცემა – მათ შორის, თვითდასაქმებულებისთვისაც. თამაშის ახალ წესებს არაერთგვაროვანი გამოხმაურება მოჰყვა. კრიტიკის დიდი ნაწილი ე.წ. შავი ბაზრის გაფართოებას და საქართველოში ბნელი 90-იანების ერთ- ერთი ყველაზე მძიმე – მევახშეობის პრაქტიკის დაბრუნებას ეხება. საბანკო თუ არასაბანკო საფინანსო სექტორის მოთამაშეები, ანალიტიკოსები თუ პოლიტიკოსები – ყველა ამბობს, რომ მევახშეობის ზრდა მოსალოდნელია, თუმცა რამდენად შექმნის ეს ყველაფერი სისტემურ პრობლემას საფინანსო სექტორის მდგრადობის კუთხით – აქ ერთიანი პოზიცია არ არსებობს.
მურთაზ კიკორია ყველა იმ კითხვას პასუხობს, რაც სექტორს, მის მოთამაშეებსა და მათზე დამკვირვებლებს ყველაზე მეტად აწუხებთ მას შემდეგ, რაც კომერციული ბანკებისთვის რეგულაციები დიდწილად უკვე ამოქმედდა, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებისთვის კი მომავალი წლიდან ამოქმედდება.
მოგესალმებით, ბატონო მურთაზ. ჩვენი საუბრის მთავარი თემაა პასუხისმგებლიანი დაკრედიტების ჩარჩო და ის რეგულაციები, რასაც ამხელა გამოხმაურება მოჰყვა ყველა მხრიდან – მარტივად რომ ავხსნათ, რას ნიშნავს პასუხისმგებლიანი დაკრედიტება რეგულატორის გადმოსახედიდან….
ეს მარტივად გულისხმობს იმას, რომ ქვეყანაში ყველა სესხის გამცემმა – იქნება ეს ბანკი, მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია თუ სხვა დაწესებულება, რომელიც მოსახლეობისთვის სესხს გასცემს – გაითვალისწინოს, შეისწავლოს მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობა, მისი გადახდისუნარიანობა და ამ ინფორმაციის ანალიზის საფუძველზე მოახდინოს დაკრედიტება.
ამბობთ, რომ აქამდე ეს ასე არ ხდებოდა?
ყველა პროცესს აქვს თავისი გამომწვევი მიზეზი. რომ ჩავუღრმავდეთ, თუ რატომ გახდა ახლა აუცილებელი ამაზე საუბარი და გარკვეული ღონისძიებების გატარება, უნდა გადავხედოთ საცალო დაკრედიტების ბოლოდროინდელ ტრენდს. პირველ რიგში, ყველას გვახსოვს 2014-2015 წლების გარე შოკებიდან გამომდინარე სავალუტო რყევები და, მაღალი დოლარიზაციის პირობებში, ამ რყევების გავლენა მოსახლეობის გადახდისუნარიანობაზე: კურსის გამო, მოსახლეობას ბანკებში ლარში გადასახდელები გაეზარდა. მეორე მხრივ, ტექნოლოგიურმა განვითარებამ, ე.წ. ფინტექების თუ ონლაინსესხების კომპანიების გამოჩენამ ბაზარზე და, შესაბამისად, ძალიან მარტივად ხელმისაწვდომმა კრედიტმა – ამ ორი მოცემულობის კომბინაციამ ბოლო პერიოდში საცალო დაკრედიტებაში დავალიანება მნიშვნელოვნად გაზარდა. პლუს, რაც ჩვენთვის ყველაზე ყურადსაღები იყო და რჩება – ეს არის არა მარტო ამ დავალიანების მოცულობა, არამედ ზრდის ტემპი.
კარგია, ამას რომ განმარტავთ, რადგან ერთ- ერთი მთავარი საკითხი, რომელზედაც კერძო სექტორი ამ რეგულაციების ფონზე აქტიურად საუბრობს, არის ის, რომ მათთვის გაუგებარია, თუ რა არის კონკრეტულად ეროვნული ბანკის ამოცანა…
კი, მე სწორედ იმის ახსნას ვცდილობ, თუ რა მოცემულობა გვაქვს. ის, რომ დავალიანების მთლიანი მოცულობა გაზრდილია და სწრაფი ტემპებით იზრდება, მე მგონი, ამაზე ყველა ვთანხმდებით. ამ ზრდის ტემპიდან და ამ მოცემულობიდან გამომდინარე, ჩვენ ამ დავალიანების ძალიან სერიოზული კვლევა და ანალიზი ჩავატარეთ. კერძოდ, ყველა ID ბარათის ნომრის მიხედვით, ყველა მოქმედ კომერციულ ბანკსა და ყველა მსხვილ მიკროსაკრედიტო ორგანიზაციაში, რაც ბაზრის 90%-ზე მეტს წარმოადგენს, კვარტალების მიხედვით შევისწავლეთ საქართველოს ყველა მოქალაქის დავალიანება ბანკებისა და მიკროსაფინანსოების მიმართ. ამ კვლევამ აჩვენა, რომ საცალო დაკრედიტება ეკონომიკის ზრდასთან შედარებით ბევრად სწრაფად იზრდება და, რაც მთავარია, პრობლემა აქვთ დაბალშემოსავლიან და მაღალი ვალის ტვირთის მქონე ადამიანებს.
და ამას არქმევთ თქვენ ჭარბვალიანობას…
კი. ჭარბვალიანობა კლასიკური გაგებით, არის ისეთი ვალის ტვირთი, რომელიც მოსახლეობას, შინამეურნეობას უუარესებს ან ზოგად ეკონომიკურ მდგომარეობას, ან მის საცხოვრებელ პირობებს და რომელსაც შინამეურნეობა ვერ იხდის.
ამ პრობლემის წყარო უფრო კომერციულ ბანკებშია, თუ მისო– ებში და ონლაინ თუ იმ ტექ. გადაწყვეტებში, რაზეც ცოტა ხნის წინ გაამახვილეთ ყურადღება?
რამაც ამ თემას გაუკეთა პროვოცირება, ეს არ იყო საბანკო სექტორი.
მაგრამ მათ მიეცათ უფრო ცოტა დრო, რომ თამაშის ამ ახალ წესებს მოერგონ.
მაგასაც ავხსნი. თუმცა მანამდე – ამ თემას პროვოცირება გაუკეთა სწორედ არასაბანკო სექტორმა: მიკროსაფინანსოებისა და ონლაინკომპანიების მხრიდან ტექნიკურად ადვილად ხელმისაწვდომი სესხების პირობებში, ბანკების მიმართ არსებულ ვალდებულებებს დაემატა მოკლე პერიოდისა და მაღალი საპროცენტო განაკვეთის მქონე გადახდის სესხები, ანუ ვალი გაიზარდა. სწორედ ამიტომ რეგულატორის ნაფიქრიც და კანონმდებლობაში ასახულიც ეს არის: მომავალი წლის პირველი იანვრიდან ქვეყანაში ყველა ორგანიზაცია, რომელიც ოცზე მეტ ადამიანს ასესხებს ფულს ანუ ვისაც ასეთი სესხების ბიზნესი აქვს – ბანკები, მიკროსაფინანსოები და სხვადასხვა შპს თუ სხვა ფორმის კომპანიები ვალდებულნი იქნებიან, რეგისტრაცია ეროვნულ ბანკში გაიარონ.
რეგულატორის პოზიციიდან მიხსნით ახლა ამ ყველაფერს. რომ წარმოვიდგინოთ, რომ ისევ საბანკო სექტორში ხართ, სამართლიანად ჩათვლიდით ეროვნული ბანკის ამ ნაბიჯებს ამ ეტაპზე?
მე მგონი, ამ ქვეყანაში ვერც ერთი მხარე ვერ უგულებელყოფს იმ ფაქტს, რომ ბანკი ხარ, მიკროსაფინანსო თუ ნებისმიერი ორგანიზაცია, რომელიც მოსახლეობას ფულს აძლევ – ეს მთელი პასუხისმგებლობით უნდა გააკეთო. არ მგონია, ვინმე არსებობდეს, ვისაც ამ პრინციპთან დაკავშირებით პრობლემა ან შენიშვნა ექნება. ხშირად ვისმენ მედიით, რომ ეროვნულმა ბანკმა ერთ დღეში და ერთ წამში რაღაც აკრძალა…
ჩვენ არ ვართ მათ შორის…
ძალიან სასიამოვნოა, რადგან ეს ასე არ არის. კომერციული ბანკების თაობაზე თქვენს კითხვას რომ დავუბრუნდეთ, კოეფიციენტს რაც შეეხება – ე.წ. 25%-ს კაპიტალიდან სესხების ლიმიტს – ჩვენ პასუხისმგებლიანი დაკრედიტების ჩარჩოს სახით სექტორს შევთავაზეთ მნიშვნელოვანი ცვლილება და შევთანხმდით, რომ აქტიურ კონსულტაციებს გავმართავთ, რასაც შეიძლება 6-7 თვე და მეტიც დასჭირდეს, რომ საბოლოოდ დაბალანსებული, შეთანხმებული პრინციპები მივიღოთ, მაგრამ როდესაც სექტორმა იცის, რომ ისეთი ცვლილებები მზადდება, რამაც შეიძლება გარკვეული გავლენა მოახდინოს მათი დაკრედიტების ზრდის ტემპებზე და ა.შ., გაჩნდა ცდუნება, – და, სამწუხაროდ, ეს გამოჩნდა კომერციული ბანკების გეგმებსა და მათ ქმედებებში – რომ სანამ გარკვეული ქცევის წესები შეიცვლება, ძველი მიდგომებით უფრო აქტიურად ვისარგებლოთ.
არ ელოდებოდით, რომ ეს მოხდებოდა? მე მგონი, სრულიად ლოგიკურია, არა?
რომ ველოდებოდით, სწორედ მაგიტომ შემოვიდა ეს ლიმიტი, რომ ამ გარდამავალ პერიოდში არ ყოფილიყო ცდუნება – ვინაიდან ასეთი რეგულაცია შემოდის, მოდი, დაჩქარებული ტემპებით გავცეთ სესხები…
ვის “მოუვლის” ეს რეგულაცია?
ესეც ძალიან მარტივია: ეს რეგულაცია “უვლის” იმ ბანკებს, რომლებსაც ასეთი სესხების წილი თავიანთ პორტფელებში ძალიან მაღალი აქვთ და ამ წილის კიდევ უფრო ზრდის შედარებით აგრესიული ტემპი ჰქონდათ. ჩვენ ამის შესახებ განცხადებაც გავაკეთეთ: ეს ეხება ძირითადად სამ სისტემურ ბანკს. ამ ბანკების გარდა ქვეყანაში არის უამრავი სხვა ბანკი, რომლებსაც ეს ლიმიტი ჯერ ათვისებული არა აქვთ.
ისინი ჩვეულებრივად გააგრძელებენ ამ ტიპის სესხების გაცემას, სანამ ამ ლიმიტს არ მიაღწევენ? დიახ. რამდენად სამართლიანია ეს მიდგომა?
მე თავიდანაც აღვნიშნე, საითკენ არის ჩვენი გეზი: ყველას, ვისაც სესხის გაცემა უნდა, ექნება თანაბარი შანსი და შესაძლებლობა, მიიღოს ინფორმაცია მსესხებლის მდგომარეობის შესახებ – ეს ერთი მხარე. ყველაზე გავრცელდება თანაბარი სტანდარტი მომხმარებელთა უფლებებთან მიმართებით – რა წესები უნდა დაიცვან, რა კონტრაქტები უნდა იყოს, შრიფტი როგორი უნდა იყოს და ა.შ. ჩვენ ვცდილობთ, ინფორმაციის ის ასიმეტრია, რაც აქამდე არსებობდა, გავათანაბროთ.
სანამ შედეგებზე ვილაპარაკებთ, მანამდე მაინც მიზეზის მხარეს მინდა დავაკონკრეტო ერთი რამ: თქვენ რამდენჯერმე ახსენეთ ეკონომიკური ზრდა. ეკონომიკური ზრდა ნახსენები იყო ასევე მუდისის ანგარიშშიც, სადაც ზუსტად ის დასკვნა დაიდო, რაც თქვენც მითხარით, რომ თქვენი კვლევებითაც დადასტურდა – ეკონომიკური ზრდა ჩამორჩება საცალო დაკრედიტების ზრდის ტემპს. მაინტერესებს, შეგვიძლია თუ არა ვთქვათ, რომ ეკონომიკური ზრდა რომ უფრო მაღალი იყოს, ან რომ ყოფილიყო ამ პერიოდში უფრო მაღალი, ეს რეგულაციები დღის წესრიგში არ დადგებოდა ამ სიმწვავით და ამ ფორმით?
ამ რეგულაციებზე საუბარი დაიწყო სწორედ მაშინ, როცა ეკონომიკური ზრდის ტემპსა და საცალო დაკრედიტების ზრდის ტემპებს შორის ჩვენ დიდი აცდენა დავინახეთ. ყველაზე უარყოფითი ტრენდი, რასაც ჩვენ ვხედავთ, არის დაკრედიტების ზრდის ტემპი მოსახლეობის იმ ნაწილში, რომელსაც დაბალი შემოსავალი და მაღალი საბანკო ტვირთი აქვს…
და რომელსაც ყველაზე მეტად სჭირდება ეს დამატებითი ფული…
ცოტა უტრირებულ მაგალითს მოვიყვან. ბოდიში ამ უტრირებისთვის, მაგრამ ბანკის მხარესაც შევხედოთ, ბიზნესის მხარეს და მოსახლეობის მხარესაც. დაახლოებით, როგორ რამეზეა საუბარი, იცით, რომ დღეს ყველამ ვიაროთ ბოლო მოდელის აიფონებით, საჭმლის ფული არ გვქონდეს, აიფონის გამყიდველები ბედნიერები იყვნენ, რომ ერთ თვეში გაყიდეს მთელი მარაგები – მოკლედ, რა მაქვს მხედველობაში: ჩვენი ამოცანა არის სტაბილური ზრდა. დღევანდელი მოცემულობით საფინანსო სექტორის მოთამაშემ შეიძლება ერთ კვარტალში აჩვენოს ძალიან მაღალი მოგება, ხოლო შემდგომ კვარტალებსა და წლებში ზარალი ნახოს. იგივეა ბიზნესის მხარეს – ყველაზე უტრირებული და რადიკალური სცენარით, ბიზნესს შეიძლება ბოლოს მომხმარებელი საერთოდ აღარ დარჩეს.
მეც ბოდიშს მოვიხდი უტრირებისთვის, მაგრამ მე ახლა გისმენთ და ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, თითქოს თქვენ არ გაქვთ იმედი, რომ ეკონომიკა შეიძლება მნიშვნელოვნად გაიზარდოს ამ პერიოდში, მნიშვნელოვნად გაიზარდოს, მათ შორის, ერთ სულზე შემოსავალი იმისთვის, რომ ჩვენ – თუნდაც იმ ფენამ, რომელზეც ახლა მე და თქვენ ვსაუბრობთ – რეალურად შევძლოთ იმ აიფონის ყიდვა, რომელიც გვინდა, რომ ხელში გვეჭიროს… პირიქით. ზუსტად იმიტომ, რომ გვჯერა ეკონომიკური ზრდის__
– იცით, პროგნოზი გავზარდეთ კიდეც – ჩვენ გვინდა, რომ არ ვიფიქროთ მარტო ერთი დღით და ერთი კვარტალით. ჩვენ გვინდა, რომ სურვილმა, დღეს მქონდეს აიფონი და სწრაფმა დაკრედიტებამ, სამჯერ და ოთხჯერ მეტმა, ვიდრე ეკონომიკური ზრდის ტემპია, არ დაამძიმოს მოსახლეობა ამ გადახდებით – სწორედ ამაზეა საუბარი…
მაგრამ მეორე მხრივ თქვენ მზად ხართ, ეკონომიკამ გადაიხადოს ფასი ამ რეგულაციებში – თუნდაც მოკლე ვადაში და დაკარგოს მშპ-ის 0.6%…
კი. ეს 0.6% არის ძალიან კონსერვატიული მაჩვენებელი და გულისხმობს, რომ ეს არის მყისიერად და ძალიან სწრაფად ამოქმედებული ყველა რეგულაცია – ეს ეფექტია აქ დათვლილი. კითხვა შეიძლება რიტორიკულადაც ჩანდეს, მაგრამ რა სჯობს – ეკონომიკაზე შედარებით სუსტი უარყოფითი გავლენა დღეს და შემდეგ უკვე, მომავალ წლებში, მაღალი ზრდის ეფექტი თუ ვაგრძელოთ ეს პრაქტიკა და ამას, ყველასთვის, სერიოზული ჩავარდნა მოჰყვეს?
თუ ასე წრფივად დავინახავთ ამ ყველაფერს. ყველა ასე წრფივად არ ხედავს – ამბობენ, რომ, მაგალითად, შეიძლება იგივე მევახშეობა დაბრუნდეს საქართველოში და ამან კიდევ უფრო მეტი პრობლემა შექმნას, იმიტომ რომ თქვენ შეიძლება საერთოდ ვეღარ დაინახოთ, რა სურათია ფინანსური სტაბილურობის კუთხით ქვეყანაში…
მე ვახსენე ის რეგულაცია, რომელიც პირველი იანვრიდან შემოდის. მე ვახსენე, რომ ყველა პირი, რომელიც ოცზე მეტი ადამიანისთვის სესხს გასცემს, ვალდებული იქნება, ეროვნულ ბანკში დარეგისტრირდეს, ანუ ჩვენი ზედამხედველობის ქვეშ მოექცეს. საუბარი იმაზეა, რომ ეროვნული ბანკის, ვთქვათ, თვალთახედვის არეალს მიღმა შეიქმნას ორგანიზაციები, იმ მოცემულობაში, როცა ასეთი საქმიანობა პირველი იანვრიდან რეგისტრაციის გარეშე იქნება კანონდარღვევა, სისხლის სამართლის დანაშაული? რომ ამ რეგულირების ველს გარეთ შეიქმნას კომპანიები, რომლებიც ათიათასობით ადამიანს გაუწევენ საკრედიტო მომსახურებას ისე, რომ ჩვენ არ გვეცოდინება?
არა, ხელიდან ხელში ფულზეა საუბარი აქ უფრო მეტად…
ეს დღესაც არის. შეუძლებელია, ჩვენ კერძო პირებს შორის ურთიერთობა სისტემურად ვარეგულიროთ, მაგრამ ჩვენ ვამბობთ, რომ ამ რეგულაციებით შეუძლებელია, სისტემური პრობლემის შემქმნელი წარმონაქმნები მივიღოთ, რომლებიც ჩვენი თვალთახედვის მიღმა იქნებიან.
ახლა კითხვას გისვამთ მე, როგორც მომხმარებელი. თქვენ ამბობთ, რომ ჩემზე ზრუნავთ – კონკრეტულად რაში გამოიხატება ეს ზრუნვა? თვითდასაქმებული რომ ვიყო, საერთოდ ავიღებდი სესხს? თვითდასაქმებულთა სამუშაო ტიპების ჩამონათვალიც კი იყო მოცემული და სხვათა შორის, ოდნავ უცნაური პროცედურებიც ამ ადამიანთა შემოსავლების დასადასტურებლად, რაც ალბათ კრედიტ- ოფიცრებისთვის არც ადვილი იქნება და არც სასიამოვნო – შეიძლება, კომპანიას ეს ხარჯები აღარც უღირდეს, რაც ჩვენი გადმოსახედიდან, მარტივი მსჯელობის საფუძველზე იმას ნიშნავს, რომ შეიძლება ეს ადამიანები მთელი ამ სისტემის მიღმა დარჩნენ: ისინი სესხს უბრალოდ ვეღარ აიღებენ…
არსად ამ დოკუმენტებში, განწყობასა და ჩვენს სტრატეგიაში არ არის ამ დასკვნის საფუძველი. ჩვენ ვამბობთ, რომ ბანკმა ან გამსესხებელმა დაადგინოს, განსაზღვროს, რა შემოსავალი აქვს მსესხებელს…
რიგ შემთხვევაში, ბატონო მურთაზ, კრედიტ- ოფიცრებს ნამდვილი შერლოკჰოლმსობა უწევთ…
არა, არსებობს ძალიან ბევრი ტექნოლოგიური IT გადაწყვეტა. 21-ე საუკუნეა, ხელოვნურ ინტელექტზე ვსაუბრობთ და ა.შ. არის მოდელები, რომლებიც პირის ქცევიდან გამომდინარე, მისი შემოსავლის შეფასებას ახდენს. ჩვენ ვამბობთ, რომ ბანკებმა და ამ კომპანიებმა თვითონ განსაზღვრონ ის შესაძლებლობები თუ ის მოდელები, რაც მათ საქმიანობას გაუადვილებთ: ზოგიერთ ბანკს შეიძლება ჰქონდეს ისეთი პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელმაც ხელის ერთი ჩამორთმევით განსაზღვროს დიდი ალბათობით, რა შემოსავალი აქვს ამ ადამიანს. ვიცი, გარკვეული ირონია გამოიწვია ჩანაწერმა კრედიტ- ოფიცრების ვიზიტების შესახებ, მაგრამ უამრავი პროფესია არსებობს და ჩვენ არ ვაპირებთ ამაში ჩარევას. ჩვენ ვამბობთ, რომ ბანკებმა თვითონ დაიდგინონ ნორმები და შესაძლებლობები. გვგონია, რომ პასუხისმგებლიანი დაკრედიტება ყველა მხარისთვის ყველაზე სწორი და სამართლიანი პრინციპია. შეიძლება მცირე გავლენა ჰქონდეს ეკონომიკაზე, მაგრამ შემდგომი წლების ზრდაზე ექნება ძალიან პოზიტიური და ჯანსაღი გავლენა.
ე.ი. თამამად შევძლებთ, გარკვეული პერიოდის შემდეგ აღარ ვიმარჩიელოთ, კომერციული ბანკები ეკონომიკის მამოძრავებლები არიან თუ მუხრუჭები…
კომერციულ ბანკებს ქვეყნის ეკონომიკაში აქვთ თავიანთი ძალიან განსაზღვრული როლი. უნივერსალური ბანკი ნიშნავს იმას, რომ ისინი დეპოზიტარების ფულით ოპერირებენ. მოლოდინი არ უნდა შევქმნათ, რომ ამ სექტორს შეიძლება მოვთხოვოთ ისეთი რამ, რის შესრულებაც მას უბრალოდ, ბუნებრივად, არ შეუძლია. ბანკებს მოვთხოვოთ კაპიტალი, როცა მეორე მხრივ ბანკებს არაპროფილური აქტივების ფლობა შევუზღუდეთ და მივიღეთ ეს გადაწყვეტილება, რომ ბანკები არ უნდა შევიდნენ კომპანიების კაპიტალსა და წილებში – ეს არ არის საბანკო სექტორის საქმე: ბანკებს შეუძლიათ გასცენ სესხები და ჩვენი ამოცანაა…
პასუხისმგებლიანი იყოს ეს დაკრედიტება. დიდი მადლობა ინტერვიუსთვის.
