დაფიქრებულხართ, როცა სარეკომენდაციო წერილს ან სამუშაოს აღწერილობას წერთ, როგორ ახასიათებთ თანამშრომელ ქალსა და კაცს? ან, კონკრეტულ სამუშაოსთან მიმართებით, მათ რა პიროვნულ თვისებებს ან ფიზიკურ მახასიათებლებს გამოკვეთთ? სამსახურში როგორი სიტყვებით აქებთ ქალებსა და კაცებს? მოკლედ, საქმიან ურთიერთობაში რამდენად გენდერულად მიუკერძოებელ და ნამდვილად საქმიან ენას იყენებთ?

გენდერის სოციალიზაციის თეორიის მიხედვით, კაცები და ქალები განსხვავებულად ჯილდოვდებიან სხვადასხვა ქცევისთვის (კლირკი და ფისკე, 1999) და შექების და კომპლიმენტების შინაარსთან დაკავშირებით მათი მოლოდინებიც სხვადასხვაა. კრისტენ გეტჩელის და ლორენ ბაითელსპაკერის კვლევა, რომელიც 2020 წელს სამეცნიერო ჟურნალ „Business Horizons-ში გამოქვეყნდა, ბიზნესის სფეროში გენდერულად მიკერძოებული ენის გამოყენებას ეხება, რომელიც თურმე ქალების კარიერულ წინსვლაზე ახდენს ზეგავლენას. უფრო კონკრეტულად, ამერიკელმა მკვლევრებმა შეისწავლეს, თუ რა უნდა შეიცვალოს მარკეტინგის სფეროში დასაქმებული ლიდერი ქალების გაძლიერებისთვის და საილუსტრაციოდ მოიხმეს, თუ რა სიტყვებით ახასიათებს მედია Forbes-ის მიერ გამოქვეყნებულ 50 ყველაზე გავლენიან მარკეტინგის მენეჯერს (რომელთაგან 31 ქალია). გაირკვა, რომ Forbes-ის მიერ დასახელებული ტოპ-50 ლიდერიდან ქალებს უფრო ნაკლებად მოიხსენიებენ მედიაში, ვიდრე კაცებს (1959/1050). ამასთან, მათი, როგორც ლიდერების დახასიათება იმდენად განსხვავებულია, რომ კიდევ ერთხელ გამოკვეთს მარკეტინგის სფეროში არსებულ „შუშის ჭერს“ (სოციალური მეცნიერებების ცნობარის მიხედვით „შუშის ჭერი“ ის ბარიერია, რომელიც ხელს უშლის ქალებს, ისეთივე წარმატებას მიაღწიონ სამსახურში, როგორსაც მათი კოლეგა კაცები აღწევენ).

გეტჩელის და  ბაითელსპაკერის დაკვირვებით, მედიაში მენეჯერების შექებისას ისეთი სიტყვები, როგორიცაა „ძლიერი“, „უშიშარი“, „თავდაჯერებული“, „მიზანდასახული“, „ძალაუფლების მქონე“ – უფრო მასკულინურად მიიჩნევა და ლიდერ კაცებთან მიმართებით გამოიყენება, ხოლო სიტყვებით „მზრუნველი“, „ოჯახზე ორიენტირებული“, „ემოციური“,„ჰუმანური“, „კომუნიკაბელური“- ლიდერ ქალებს აქებენ და ახასიათებენ.  ამავე კვლევაში მოხმობილი როკფელერის ფონდის 2016 წლის ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ლიდერი კაცებისგან განსხვავებით, ლიდერი ქალების შესახებ მომზადებული სტატიების 78%-ში ნახსენებია „ოჯახი“, „ცოდნა“ და „განვითარება“, კაცების დახასიათებისას კი უფრო მეტადაა გამოყენებული სიტყვები „გამოცდილი“ და „ბიზნესი“.  თუ სხვა წყაროებსაც გადავხედავთ, სტერეოტიპული მახასიათებლების ჩამონათვალი ძალიან გაიზრდება.

საქმიან გარემოში გენდერული სტერეოტიპების გააქტიურება სხვადასხვანაირად ხდება, მაგრამ ყველაზე ძლიერი ინსტრუმენტი მაინც მედიაენა არის.  მედიას შეუძლია კულტივაციის ეფექტით, „წვეთწვეთობით“ გაამყაროს ან შეასუსტოს გენდერული სტერეოტიპები და შეგვახსენოს „რას (არ) უნდა ველოდეთ ქალისგან და კაცისთან, როგორი (არ) უნდა იყოს ქალი და კაცი“. დროთა განმავლობაში გენდერული როლები და მედიაფრეიმები იცვლება, მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, ყველაზე რთული შესაცვლელი სწორედ მედიაენაა. მკვლევრები თანხმდებიან, რომ მედიას რთულად, მაგრამ მაინც შეუძლია ტერმინოლოგიურ ველში ახალი დისკურსის შექმნა და კონკრეტულ ადამიანებს, რომლებიც ქმნიან მედიაპროდუქტს, ნამდვილად შეუძლიათ შეცვალონ ჩვენი მოლოდინები ქალისა და კაცის სოციალური როლის შესახებ.

არც ამერიკელი მკვლევრების და არც ჩვენი სურვილი არაა იმ ადამიანების დამუნათება, ვინც უნებლიეთ გენდერულად მიკერძოებულ ტერმინოლოგიას იყენებს ან ასეთ ქცევას ავლენს. ეს რიგ შემთხვევაში შეიძლება კონტრპროდუქტიულიც კი იყოს. გამოსავალი თანასწორობასა და სიტყვის ძალაზე დაფიქრებაა.

მნიშვნელოვანია, რომ პროფესიონალი ქალებისა და კაცების მიმართ მოლოდინები და მათი შექება (მედიაში და მედიის მიღმა) ხდებოდეს ერთი და იმავე, გენდერულად მიუკერძოებელი ენით და კრიტერიუმებით. ორგანიზაციებმა კი მეტი ყურადღება მიაქციონ იმას, თუ რა კომპეტენციების მიხედვით არჩევენ, აწინაურებენ ან აქებენ ქალებს და კაცებს. არ მინდა, ეს შეხედულება განვაზოგადო, მაგრამ შოუბიზნესის მიღმა კაცს ნაკლებად აწინაურებენ და აქებენ ფიზიკური მონაცემების გამო, ხოლო ქალების შემთხვევაში საქმე არაერთგვაროვნადაა. აქ ზოგჯერ ქალებიც სცოდავენ, როცა ორგანიზაციაში „შუშის ჭერში“ პოზირებას თანხმდებიან, ხოლო კოლეგა კაცებისგან განსხვავებით მედიის ყურადღებას პირადი ცხოვრების ან გარდერობის ხაზგასმით იღებენ.

ბოლო თვეებში აქტიურად ვიმუშავე მედიაში გენდერული სტერეოტიპების შემცირების ინსტრუმენტების შესწავლასა და შექმნაზე. სტერეოტიპების ძიების და მსხვრევის პროცესში მე და ჩემმა კოლეგებმა ბევრჯერ გავიმეორეთ, რომ „ჟურნალისტის პროფესიას სქესი არ აქვს“ და რომ, ზოგადად, „პროფესიონალიზმი კაცის და ქალის სქესით არ ფასდება“. ტრენინგებისა და კვლევების პროცესში  გვერდი ვერ ავუარეთ  მე-19 საუკუნის მოაზროვნეების (ილიას, ბარბარე ჯორჯაძის, სერგეი მესხის, ნიკო ნიკოლაძის, კატო მიქელაძის და სხვების) პუბლიკაციებს. ათობით პუბლიკაციის ანალიზის შემდეგ ილია ჭავჭავაძე გამოვარჩიეთ, რომელიც გენდერული თანასწორობის მოთხოვნისას,  ქალებს სწორედ პროფესიონალიზმზე აქცენტირებას სთხოვს, მოუწოდებს, შეეჯიბრონ კაცებს სწორედ საქმის კეთებაში. თითქოს ირიბად მიანიშნებს კიდეც, რომ კაცებთან ჯანსაღი კონკურენციისას გვერდით გადასდონ სოციუმში არსებული ე.წ. ფემინური მიდგომები და გამოწვევებს ახალი სტრატეგიებით და ახალი ცოდნით შეხვდნენ.

132 წლის შემდეგ, მინდა, ილიას პუბლიკაციის ერთ-ერთი ციტატა ისევ სტიმულად იქცეს პირველ რიგში იმ ქალებისა და კაცებისთვის, რომლებიც თავიანთი კომპეტენტურობით ცვლიან მახინჯ სტერეოტიპებს და საქმით ამტკიცებენ, რომ მომავალი იქაა, სადაც თანასწორობა, პროფესიონალიზმი და მრავალფეროვნებაა:

„რაც გინდ ბევრი დაბრკოლება აღმოუჩნდეს პირველ ხანებში ამ ქალებისაგან განზრახულს საქმეს, ბოლო მაინც გამარჯვებაა. …ძალიან სასიამოვნოა, რომ ჩვენს ქალებს წესად მიუღიათ, რომ – „თუ თვით არ ვიღვწით, ვერ ვპოვებთ კეთილსა შესაკრებელსა“ (ილია, 1889).