მთავარი
შემოდიოდა სიკვდილი ცელით
კითხვის სავარაუდო დრო 7 წუთი

შემოდიოდა სიკვდილი ცელით

შემოდიოდა სიკვდილი ცელით

სიკვდილი ის იყო, 1921 წელს, საბჭოთა საოკუპაციო ძალების საქართველოში შემოჭრას და ქვეყნის გასაბჭოებას რომ მოჰყვა, თუმცა კოლაუ ნადირაძის ამ ცნობილი ლექსის ერთ-ერთი მთავარი ფრაზა – „შემოდიოდა სიკვდილი ცელით“, თითქოს ერთი ერთში ასახავს ოსკარ შმერლინგის მიერ შესრულებულ კარიკატურებს, რომლებიც 1904-1905 წლებში, გაზეთ „ცნობის ფურცლის“ სურათებიან დამატებაში, ქოლერის მოსალოდნელ ეპიდემიასთან დაკავშირებით იბეჭდებოდა.

დღევანდელისა არ იყოს, პანდემიისა თუ ეპიდემიების დროს, ტფილისს და ტფილისის მოსახლეობას წარსულშიც ძლიერ უჭირდა. დაავადებების სწრაფ გავრცელებას საგრძნობი, ნეგატიური გავლენა ჰქონდა ეკონომიკურ ცხოვრებაზე, რასაც კიდევ უფრო ართულებდა ის მითქმა-მოთქმა და მოლოდინები, რაც ქოლერის „გამოჩენას“ უკავშირდებოდა. ყველაფერთან ერთად, დაავადების გავრცელების პრევენციისათვის დაწესებულ შეზღუდვებსა თუ რეკომენდაციებს არც ძველ თბილისში აქცევდნენ დიდ ყურადღებას, ჭორები და ცრურწმენები კი გვარიანად ართულებდა დაავადებასთან ბრძოლას.

და მიუხედავად იმისა, რომ ამ ამბიდან ასზე მეტი წელია გასული, იმ დროის პერიოდიკას რომ გადახედოთ, აღმოაჩენთ, რომ ეპიდემიასთან მიმართებაში ძველი თბილისის მოსახლეობის ქმედებები და დამოკიდებულება ძალიან ჰგავს ვითარებას, რაც XXI საუკუნის საქართველოში, კორონა ვირუსის პანდემიის შედეგად დადგა.

ტფილისში ქოლერის ეპიდემიამ 1892 წლის ზაფხულში იფეთქა. თუმცა, მანამდე უკვე იყო ცნობები იმის შესახებ, რომ დაავადება ქალაქს უახლოვდებოდა. შესაბამისად, გამოჩნდა ერთგვარი გზამკვლევი, კავკასიის სამკურნალო ნაწილის გამგეობის მიერ დაბეჭდილი „დარიგება იმის შესახებ, თუ რა ღონისძიება უნდა იხმაროს კაცმა, რომ ხოლერა არ შეხვდეს“.

„დარიგებაში“ მთელი რიგი პრევენციული ღონისძიებები და მითითებები იყო ჩამოთვლილი, მათ შორის:

„წყალი უეჭველად სუფთა სვით და ხოლერის დროს-კი უეჭველად ადუღებული წყალი იხმარეთ სასმელად. კვასსა, ლიმონადს და სხვა ამ გვარს სასმელებს ერიდეთ. ისევ ნელ-თბილი ჩაის სმა სჯობია. ვინც დაჩვეულია, შეუძლიან დალიოს არაყი, ღვინო (ძველი), ლუდი, მაგრამ არ გადააჭარბოს კი.

ყურადღება მიაქციეთ, რომ საჭმელი ახალი და სუფთა იყოს. მოერიდეთ ხოლერის დროს და სრულებით ნუ სჭამთ: ძეხვსა, ღორის ხორცს, მლაშე თევზსა. საზოგადოდ ნაკლებად სჭამეთ მლაშე საჭმელი. რძის სმა კარგია, მაგრამ რძე უეჭველად ახალი და ადუღებული უნდა იყოს. მაწონისა, კიტრისა და ხილის ჭამასაც ერიდეთ.

ძლიერ ერიდეთ ბევრ ღვინის სმას, ქეიფს, ბევრს ნუ იმუშავებთ და აგრეთვე ვნებას არ აჰყვეთ, რადგან დაუძლურებული სხეული უფრო ადვილად გახდება ავად“.

ქალაქის გარეუბნები. ქოლერის ყაზარმები / დიმიტრი ერმაკოვის ფოტო / ეროვნული ფოტომატიანე

ზუსტად ვერ ვიტყვით ამ დარიგების შედეგი იყო თუ არა, მაგრამ ფაქტია, 1892 წლის 2 ივლისს ქალაქში ხმა გავარდა, ქოლერის გამო, ტფილისში ხაშის, როგორც მძიმე საჭმლის „მზადება და ხმარება“ აიკრძალაო, ამიტომაც, სამოცამდე უმუშევარი მეხაშე სოფლებში დაბრუნებულა.

აქვე ერთი საგულისხმო გარემოება – „დარიგებაში“ განსაკუთრებული ყურადღება იყო გამახვილებული იმაზე, რომ ექიმების დაუკითხავად, მოქალაქეებს არამც და არამც არ მიეღოთ ე.წ. „უებარი წამლები“ ქოლერის წინააღმდეგ, დაავადების პირველი ნიშნების გამოვლენისთანავე კი მკურნალებს ჩვენებოდნენ.

პარალელურად, ქალაქში ურთიერთგამომრიცხავი მოვლენები ხდებოდა. ერთი მხრივ ლამის ყველა გარდაცვალებას ქოლერას მიაწერდნენ, მეორე მხრივ კი იმას ამბობდნენ, „ვხედავთ, ქალაქში ხოლერა არ არის, მაგრამ ნასვამს კაცს ან ცოტად ავადმყოფს რომ ჰხედავენ ქუჩაში, შინ აღარ უშვებენ, პოლიციელები იჭერენ, მიჰყავთ საავადმყოფოში, ექიმები წამალს აძლევენ, ჰკვლენ და მერე იქვე სწვენო. ზოგჯერ ხოლერიან ავადმყოფთან აწვენენ და ძალად ხოლერას ჰყრიანო“.

ამგვარი ჭორების გავრცელების შედეგი იყო ისიც, რომ მოსახლეობის ნაწილი წამლების მიღებაზე უარს ამბობდა, მითუმეტეს, რომ როგორც გერმანელი მეცნიერი და მოგზაური ედუარდ აიხვალდი აღნიშნავდა, ზოგადად, ქართველებს წამლების მიღება არ უყვარდათ და მედიკამენტოზურ მკურნალობას მხოლოდ უკიდურესი საფრთხის დროს მიმართავდნენ1:

„ამ დღეებში ავლაბარში ერთი კინტო გახდა ხოლერით ავად. პოლიციელს წამალი უნდოდა მიეცა, მაგრამ კინტომ უარი სთქვა, არ დავლევო. ავადმყოფს გარშემო ხალხი შემოხვევია და ეუბნებოდნენ, არ დალიო, ეგ წამლები მოგკლავსო. პოლიციელმა, დასამტკიცებლად იმისა, რომ წამლები მავნებელი არ არისო, ჯერ თითონ დალია. ამის მნახველი ხალხი დარწმუნდა, რომ ის წამლები საწამლავი არ არისო და ნება დართო პოლიციელს ავადმყოფისთვის დაელევინებინა ის წამალი“, – წერდა გაზეთი „ივერია“.

ამგვარი დეზინფორმაციის წინააღმდეგ ბრძოლის აუცილებლობას აცნობიერებდა ქალაქის ხელმძღვანელობა, მით უფრო, რომ გავრცელებული ჭორების გამო, „მკურნალები ავადმყოფს შხამს ასმევენ, ძალად ჰყრიან ხოლერას და კლავენო“, ტფილისელები ოჯახის დაავადებულ წევრებს მალავდნენ, რითაც სენის გავრცელებას უწყობდნენ ხელს.

ამიერკავკასიის რკინიგზა. მგზავრთა დეზინფექცია მცხეთის რკინიგზის სადგურზე / დიმიტრი ერმაკოვის ფოტო / ეროვნული ფოტომატიანე

ამიტომაც იყო ტფილისის გუბერნატორს რომ დაუვლია რიყის ტერიტორია და ხალხი გაუფრთხილებია, ტყუილია ის ხმები, ვითომ მკურნალნი ავადმყოფ ხალხს ხოცავენო. თუმცა, როგორც ძველი ქართული პრესა იუწყება, ვითარება მხოლოდ მას შემდეგ შეცვლილა, რაც ხალხს საკუთარი თვალით უნახავს, თუ როგორ თავ-გამოდებით უვლიდნენ და ეხმარებოდნენ ქოლერით დაავადებულ მოქალაქეებს ექიმები, ან ექიმების მზრუნველობის შესახებ უკვე გამოჯანმრთელებული პაციენტები ყვებოდნენ – „ამის გამო ეხლა ვინც-კი ცოტადაც არის ცუდადა ჰგრძნობს თავს, მაშინვე გარბის ექიმთან და ეხვეწება – სამკურნალოში გამგზავნეთო. ვინც დროზედ ატყობინებს, კიდევაცა რჩება და, ვინც იგვიანებს, იმისი შველა ძნელდება“.

ტფილისში ქოლერის გავრცელებას არაერთი ცრურწმენაც ახლდა თან. ვირუსთან – ნივრითა და მაღალგრადუსიანი ჭაჭით ბრძოლის, თითოეული ჩვენგანისთვის ასე ნაცნობი ტექნიკა, არც ძველი თბილისის მოსახლეობისთვის უნდა ყოფილიყო უცხო. ალბათ ამიტომაც იყო, 1892 წლის ივნისში, ქოლერის გავრცელების საშიშროებისთანავე, მხოლოდ ერთი თვის განმავლობაში, ტფილისის საწყობებსა და მაღაზიებში იმაზე მეტი კონიაკი რომ გაყიდულა, ვიდრე განვლილი რამდეინემე წლის განმავლობაში ერთად! „რიშარის მაღაზიაში 12 000 მანათის კონიაკი გაყიდულა. ბევრი გაყიდულა აგრეთვე სარაჯიშვილის ქარხანასა და მაღაზიებში“.

ეგ კი არა და, XIX საუკუნეში ქოლერას თურმე ზარბაზნების სროლითაც კი ებრძოდნენ. არსებობს მოსაზრება, რომ იმდროინდელი ექიმების ვარაუდით, ზარბაზნიდან გასროლილი დენთი ჰაერს ასუფთავებდა.2

აქა-იქ ვრცელდებოდა ხმებიც, რომლებიც ქოლერის გავრცელებას საკრალური მიზეზებით ხსნიდნენ, რასაც ხელს უწყობდა გაზეთების ფურცლებზე დაბეჭდილი ამბებიც, მაგალითად, შვიდი წლის გლეხის ქალის ქადაგად დაცემის შესახებ, რომელიც თურმე ავად იყო, სიზმრებს ხედავდა, შემდეგ კი მრისხანედ უცხადებდა ხალხს: „ძველი გზა დაჰკარგეთ, დამახინჯდით, თქვენში აღარც მეგობრობაა, აღარც მოყვრის გატანა, არც ცოლ-ქმრობა გწამთ, არც და-ძმობა და დედა-შვილობა და ამიტომ მოგივლინეთ ეგ ხოლერაო“.

სპირტიანი სასმლით „მკურნალობის“ გარდა, ტფილისელები აბსურდული ცნობებითაც იმშვიდებდნენ თავს, რაც, სამწუხაროდ, არაერთხელ დასრულებულა ფატალური შედეგით. მაგალითად, ცრუმორწმუნე ხალხს „დაჭეშმარიტებით“ სჯეროდა, რომ ქოლერა ორსულებს არ „ეკარებოდა“, ამიტომაც, „ორსულებს საზოგადოდ არაფრით უფრთხილდებიან, რომ სენი არ გადაედოს“. ამგვარი მიდგომებს არაერთი ქალის სიცოცხლე უმსხვერპლია – „ნუთუ ეს ამბავი გულის-ხმაში არ ჩააგდებს ცრუ-მორწმუნე მანდილოსნებს და ამიერიდგან მაინც არ გააფრთხილებს?!“, – რიტორიკულ კითხვას სვამდა გაზეთ „ივერიის“ კორესპონდენტი.

მუხრანის ქუჩა და მამა დავითი / დიმიტრი ერმაკოვის ფოტო / ეროვნული ფოტომატიანე

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, პასუხისმგებელი პირები ქოლერის წინააღმდეგ არა მხოლოდ ჭორებთან დაპირისპირებით, არამედ გარკვეული ქმედითი ნაბიჯებითაც იბრძოდნენ.

მადათოვის კუნძულზე მოწყობილ სადეზინფექციო წამლების საწყობიდან ქალაქის საბჭოს მიერ დაარსებულ სანიტარულ დასებს სადეზინფექციო საშუალებებს უგზავნიდნენ.

ტფილისის პოლიცმეისტერის თხოვნის შედეგად, ქალაქის აფთიაქების პატრონები შეთანხმდნენ, რომ მკურნალის მიერ დანიშნული წამლები ღარიბ ავადმყოფთათვის ნახევარ ფასად დაეთმოთ.

ქალაქის გამგეობა მზად იყო ქოლერით დაავადებულთათვის ტფილისის სხვადასხვა უბანში სპეციალური კარვები მოეწყო: „ხოლერიან ავადმყოფთათვის შენობები უკვე გაუკეთებიათ ტფილისში. შენობებს ბრეზენტით დახურავენ. ავადმყოფების თეთრეულს მტკვრის პირას გარეცხამენ და სადეზინფექციო წამლებით აპკურებენ“.

აქვე კიდევ ერთი პრობლემური საკითხი – თბილისელებს დიდად არ მოსწონდათ ის ფაქტი, რომ ქოლერით დაავადებული ადამიანის თეთრეულს და სხვადასხვა ნივთებს წვავდნენ, რათა სენი მისი ოჯახის წევრებს არ გადასდებოდათ. ამიტომაც, ხშირად გაისმოდა ქალაქის მკვიდრთა დრტვინვა-ჩივილი, „საწყალი თითონ ხომ დაიღუპა და ოჯახს რაღაზედ უღუპავენ ტყუილ-უბრალოდაო“.

ამ პრობლემასთან გასამკლავებლად, „ქალაქის გამგეობას გადაუდვია ფული, რათა ზარალი უზღოს იმ ხოლერიან ავადმყოფთა ოჯახობათ, რომელთაც რასმე დაუწვავენ. გამგეობა ერთი ორად და სამად იხდის დასაწვავის ფასს, ოღონდ-კი მცხოვრებლებმა სენ-მოდებული ავეჯეულობა და ლოგინ-თეთრეული არ დაუმალონ პოლიციას სადეზინფექციოდ და დასაწვავადაც, თუ საჭირო აღმოჩნდა“.

ამასთანავე, იქიდან გამომდინარე, რომ ქოლერის, ამ მწვავე ინფექციური დაავადების გავრცელებაში დიდ როლ ასრულებდა მოსახლეობის მიერ „გაუწმენდავი“ წყლის მიღება, მნიშვნელოვანი იყო, რომ ქალაქი, რომელსაც წყალი ყოველთვის აკლდა, როგორმე ამ გამოწვევას გამკლავებოდა.

პირველი უფასო საჩაიე დღევანდელი თავისუფლების მოედანზე, ქალაქის ხარჯით გაუმართავთ, სადაც მსურველებს უფასოდ ურიგებდნენ ჩაის, ადუღებულ წყალსა და პურს. ამგვარი საჩაიეები გამგეობას ტფილისის სხვადასხვა უბნებშიც გაუხსნია. მიუხედავად ამისა, გაჭირვებულ თანამოქალაქეთა დასახმარებლად, თბილისელები საკუთარი ხარჯით, დამატებით ხსნიდნენ და „ინახავდნენ“ ამგვარ დაწესებულებებს. მათ შორის ყოფილან სასულიერო პირებიც. მაგალითად, იმის გათვალისწინებით, რომ ხუთშაბათობით მამა დავითის ეკლესიას უამრავი მლოცველი სტუმრობდა, უფასო საჩაიეს გახსნა ამ ეკლესიის მღვდელს, ნესტორ მაჭარაშვილსაც ჰქონია განზრახული.

უფასო საჩაიე ყოფილა გამართული ალექსანდრეს ბაღშიც, სადაც ჩაისთან ერთად, კერძით დღეში საშუალოდ 500-მდე ადამიანს უმასპინძლდებოდნენ. აქ მომხდარი ერთი სახალისო ამბის შესახებ გაზეთი „Тифлисский Листок“ წერდა:

„ტფილისში ჩამოსულა ერთი ინგლისელი და ჩამომხდარა „ლონდონის“ სასტუმროში. ინგლისელს გადმოუხედნია ფანჯრიდგან და ამდენი ხალხი რომ დაუნახავს, უფიქრნია, ალბათ სასეირნო დღეობა არისო. როდესაც მისულა ბაღში, უნახავს, რომ ხალხი სადილობს და ზოგიც ჩაისა სვამს. თითონაც დამჯდარა სტოლთან. მიუტანიათ იმისთვის ერთი კერძი წვენი და ერთი ნაჭერი პური. ინგლისელს უსადილნია და შემდეგ ამ სასადილოსთვის 25 მანათი შეუწირავს“.

ქალაქის პასუხისმგებელი პირების და ტფილისის პოლიცმეისტერის აქტიურ ქმედებებთან ერთად, სოციალური პასუხისმგებლობის მაგალითს იძლეოდნენ თავად თბილისელებიც:

მირზოევის აბანოს მოიჯარეს ქალაქს მოურავისთვის 1250 ბილეთი გაუგზავნია ღარიბ მოსახლეთათვის, როგორც ქალების, ისე კაცებისთვის დასარიგებლად;

„ტყავის საკეთებელ ქარხნის პატრონ ადელხანოვის“ გადაწყვეტილებით, მის ქარხანაში მომუშავეთათვის ყოველდღიურად გამოყოფილი ყოფილა „ცხელი წვენი, ხორცი და აგრეთვე ჩაი და ადუღებული წყალი. ამას გარდა ადელხანოვმა ქარხანაშივე გამართა საკუთარი ფურნე. ქარხანაშივე ყოველ დღე დეზინფექციას ახდენენ. თუ ვინიცობაა ავად გახდა ვინმე, წამლებს უსასყიდლოდ მისცემენ. ქარხანაში მიწვეულია მკურნალი და ფერშალი“.

უფრო „შორს წასულა“ თამბაქოს ქარხნის პატრონი ეფენჯიანცი, რომლის სანიმუშო გადაწყვეტილების შესახებ გაზეთ „ივერიის“ ერთ-ერთ ნომერში ვკითხულობთ. ამ ცნობის მიხედვით, (რომლის უკანაც, შესაძლოა ანგარების გარკვეული ნიშნებიც ამოვიკითხოთ) ქარხნის მუშათა ქოლერისგან დასაცავად ბატონ ეფენჯიანცს მთელი რიგი წესები შემოუღია:

„სასტიკად აღუკრძალა მუშებს მწვანილეულის და მავნებელ ხილის ჭამა; ყველასა სთხოვა, თავი სუფთად შეინახეთ, მალ-მალე აბანოში იარეთ და საცვალი გამოიცვალეთო. ვისაც საცვალი არა ჰქონდა, ფული დაურიგა და აყიდვინა; ქარხნის ეზოში გაამართვინა საჩაიე თავის ხარჯით. ჩაი მთელი დღე ულეველად არის და მუშები წყლის მაგივრად ჩაისა სმენ. აგრეთვე ადუღებულს წყალსაც აცივებინებს და აუდუღარს ცივს წყალს-კი ნებას არ აძლევს დალიონ; ყოველ ცისმარე დღეს სუფთად აგვევინებს მთელს ფაბრიკას და რწყავს სადეზინფექციო წამლებით; შეატყობს ვისმე თუ არა რაიმე ავადმყოფობას, მაშინვე ჰგზავნის ქალაქის სამკურნალოში თავის ხარჯით; მომუშავეებს უთხრა: ვისაც ავადმყოფი გყავთ სახლში, დროზედ უპატრონეთ და თუ ფული არა გაქვთ, წაიღეთ ჩემგან და ექიმი დააყენეთო; მომუშავეებს ძალას არ ატანს, ბევრი იმუშავეთო: ბევრს ფულს დიდის ხნის სიცოცხლე სჯობიაო; ყველას აფრთხილებს, კვირა-უქმე დღეებში არ დაითროთ, ნურც რაიმე მავნებელს საჭმელს მიეკარებით, რომ არა დაგემართოთ-რაო; ფეხის-ადგილებში წყალი გამოაყვანინა, დააყენა კაცი და მეტად სუფთად ანახვინებს; დაურიგა ყველას „დარიგება იმისი, თუ როგორ უნდა მოიქცეს კაცი ხოლერის დროს“.

ძველი თბილისის ხედი

ამგვარი „მეცადინეობების“ და დარიგებების მიუხედავად, ქალაქი „დიდ მსხვერპლს“ მაინც ვერ გადაურჩა – 1892 წელს, მხოლოდ „თათრის მოედნის“ მიმდებარე ტერიტორიაზე, ქოლერამ ჯამში 600-მდე ადამიანი იმსხვერპლა…

საბედნიეროდ, ეპიდემია ნელ-ნელა უკან იხევდა და როცა ტფილისს ბედნიერი დღე გაუთენდა, „ხოლერის მოსპობის გამო“, ალექსანდრეს ბაღში გამართულ საჩაიეში 1000 კაცისთვის გამართეს სადილი:

„ხალხი ბლომად დაესწრო. ყველას, მდიდარსაცა და ღარიბსაც, სიამოვნება და სიხარული ეტყობოდა; ღარიბ მდაბიო ხალხს უფრო წარჩინებულ კაცთა და ქალთა თავმდაბლობა აკვირვებდა. ისინი გულ მოდგინედ ეწეოდნენ მოსამსახურობას: ზოგი ჯამით წვენს აწვდიდა მოსადილეთა, ზოგი-პურს და ზოგიც – მარილს და სხვა. ერთის სიტყვით, გუშინდელი სანახაობა კაცს ძალა-უნებურად აღუძრავდა ქველ-მოქმედებისა და თავ-მდაბლობის სურვილს“.

მადლიერმა ქალაქმა არც ის ადამიანები დაივიწყა, ვინც ქოლერის დროს თავი გამოიჩინა – „შემწეობას მისცემენ ტფილისის მიხეილის საავადმყოფოს მოსამსახურეებს, სახელდობრ: ფერშლებს, ქალებსა და კაცებს, ავადმყოფის მომვლელებს და საზოგადად ყველა იმათ, რომელნიც თავ-გადადებით უვლიდნენ ხოლერით ავადმყოფებს“.

საბოლოო ჯამში, ქალაქმა შეძლო, რომ ეპიდემია ასე თუ ისე ეფექტურად ემართა, მითუმეტეს იმ ფონზე, რომ როგორც ამბობდნენ, მოსახლეობის შემძლე ნაწილი ერთიანად გაეცალა ტფილისს, სასტუმროები და ქარვასლები დაიცალა, ადგილზე დარჩენილ ღარიბ ხალხს კი სწრაფი და ადეკვატური დახმარება სჭირდებოდა.

როგორც ჩანს, იმდროინდელ ტფილისს ეფექტური „კრიზის მენეჯერი“ ჰყოლია, რომლის მიერ ეპიდემიის წინააღმდეგ მიმართული ქმედებების შესახებ ძველი ქართული პრესა ლამის ყოველდღიურად აქვეყნებდა ცნობებს.

„სწორეთ ამგვარი კაცი იყო თბილისის პოლიცმეისტერი გენერალი მასტიცკი, რომლის შნოებით გადარჩა მთელი ქალაქის მცხოვრები საშინელი ხოლერისაგან. მასტიცკიმ ხანი აღარ დააყოვნა. ქალაქს ფული გადაადებინა და იმ ფულით ყველა ქუჩებში მუქთი საჩაოები გამართა, ყველა ადგილებში ღვინო ნარევი ადუღებული წყალი ასვა ხალხს, აბანოები მუქთი გახადა, ღარიბ შეუძლო ოჯახებში ჩაი-შაქარი დაურიგა, საავათმყოფოებში მკურნალთა რიცხვი გააორკეცა, უმი წყლის სმა საერთოდ ყველას სასტიკათ აუკრძალა. მუშა შეუძლო ხალხს საცვალი და საპონი დაურიგა. ესე და ამ გვარად მოუსვენებლად დღე და ღამე თავის სიმხნითა და მეცადინეობით მთელი ქალაქი ისე გადაარჩინა, რომ ძალიან მცირე ნაწილი ხალხისა დაშავდა“3.

ამ ამბებიდან გაივლის კიდევ მრავალი წელი და უკვე XXI საუკუნის საქართველოში, ამჯერადაც თებერვალში შემოვა სიკვდილი ცელით… ჩვენ კი ისღა დაგვრჩება საიმედოდ, რომ პანდემია მალე დასრულდება და 1892 წლის ქოლერის პოსტ-ეპიდემიური პერიოდის მსგავსად, ჩვენც ღირსეულად დავაფასებთ ყველა იმ ადამიანს, ვინც საკუთარი სიცოცხლის რისკის ფასად, რამდენიმე წლის განმავლობაში, დაუღალავად ებრძოდა კორონა ვირუსსა და მის სხვადასხვა შტამებს.

 

მთავარი ფოტო: ოსკარ შმერლინგის კარიკატურები / გაზეთი „ცნობის ფურცელი“, სურათებიანი დამატება, 1904-1905 წწ.

 

სქოლიო:

1 – ედუარდ აიხვალდი, „საქართველოს შესახებ“, გამომცემლობა „არტანუჯი“, 2005 წ.

2 – ალექსანდრე ელისაშვილი, ძველი ტფილისი (50 ამბავი), გამომცემლობა „არტანუჯი“, 2020 წ.

3 – კარაპეტ გრიგორიანცი, „ძველი თბილისის იშვიათი ამბები“, გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, 2011წ.

დატოვე კომენტარი

სხვა სიახლეები

  • მსგავსი
  • ავტორის სხვა სტატიები

198 კომენტარი

  3. I’m now not certain the place you are getting your info, but good
    topic. I needs to spend a while studying much
    more or understanding more. Thanks for great info I was searching for this information for
    my mission.

    პასუხი

  4. I am really enjoying the theme/design of your web site.

    Do you ever run into any internet browser compatibility issues?
    A number of my blog readers have complained about my blog not working correctly in Explorer but looks great in Chrome.
    Do you have any advice to help fix this problem?

    პასუხი

  7. Do you have a spam problem on this site; I also am a blogger, and I was wondering your situation; we have developed some nice practices and we are looking to trade methods with
    other folks, please shoot me an email if interested.

    პასუხი

  12. Hello! I know this is kinda off topic however I’d figured I’d ask.

    Would you be interested in exchanging links
    or maybe guest authoring a blog post or vice-versa?
    My website goes over a lot of the same topics as yours and I think we could greatly benefit from each other.
    If you are interested feel free to send me an e-mail. I look forward to hearing from you!
    Excellent blog by the way!

    პასუხი

  19. Pretty section of content. I just stumbled upon your web
    site and in accession capital to assert that I acquire in fact enjoyed account your blog posts.
    Anyway I’ll be subscribing to your feeds and even I achievement you access consistently quickly.

    პასუხი

  27. I’m amazed, I must say. Rarely do I encounter a blog that’s both equally
    educative and entertaining, and without a doubt, you have hit the nail on the head.
    The issue is an issue that too few folks are speaking intelligently about.
    Now i’m very happy that I found this during my hunt for something regarding this.

    პასუხი

  33. Greetings from California! I’m bored to tears at work
    so I decided to browse your site on my iphone during lunch break.

    I enjoy the information you present here and
    can’t wait to take a look when I get home.
    I’m surprised at how quick your blog loaded on my phone ..
    I’m not even using WIFI, just 3G .. Anyways, great blog!

    პასუხი

  35. Greate article. Keep posting such kind of information on your blog.
    Im really impressed by your blog.
    Hello there, You have done an excellent job. I’ll definitely digg it and in my view suggest
    to my friends. I’m confident they’ll be benefited from this
    site.

    პასუხი

  36. My developer is trying to convince me to move to .net from PHP.
    I have always disliked the idea because of the expenses.

    But he’s tryiong none the less. I’ve been using WordPress on numerous websites for about a year and am anxious about switching to another platform.
    I have heard great things about blogengine.net.
    Is there a way I can transfer all my wordpress posts into it?
    Any kind of help would be greatly appreciated!

    პასუხი

  44. Hello! This is my 1st comment here so I just wanted to
    give a quick shout out and say I really enjoy reading through your blog posts.
    Can you suggest any other blogs/websites/forums that go over the same subjects?

    Many thanks!

    პასუხი

  45. Magnificent goods from you, man. I’ve understand your stuff previous to
    and you are just too wonderful. I really like what you’ve acquired here, really like what you’re stating and the way
    in which you say it. You make it entertaining and
    you still take care of to keep it sensible. I can not
    wait to read far more from you. This is actually a terrific website.

    პასუხი

  47. you’re in point of fact a excellent webmaster.
    The site loading pace is incredible. It kind of feels that you’re doing any distinctive trick.

    Moreover, The contents are masterpiece. you have performed
    a wonderful process in this subject!

    პასუხი

  52. Today, I went to the beach with my kids. I found a sea shell and gave it to my 4 year old daughter and said
    “You can hear the ocean if you put this to your ear.” She placed the shell to her
    ear and screamed. There was a hermit crab inside and it pinched her ear.
    She never wants to go back! LoL I know this is entirely off topic but
    I had to tell someone!

    პასუხი

  56. I don’t know whether it’s just me or if everybody else
    experiencing issues with your blog. It looks like some of the text within your content are running
    off the screen. Can somebody else please provide feedback and let me know if this is happening to them too?
    This might be a problem with my web browser because I’ve had this happen previously.
    Appreciate it

    პასუხი

  61. After looking at a number of the blog posts on your blog,
    I seriously appreciate your technique of blogging. I saved
    it to my bookmark webpage list and will be checking back soon.
    Please check out my website as well and tell me what you think.

    პასუხი

  68. Having read this I believed it was extremely informative. I appreciate you
    spending some time and effort to put this information together.

    I once again find myself personally spending way too much time both reading and leaving comments.
    But so what, it was still worthwhile!

    პასუხი

  69. Hello there! Do you know if they make any plugins to help with Search Engine
    Optimization? I’m trying to get my blog to rank for some targeted keywords but I’m
    not seeing very good results. If you know of any please
    share. Thank you!

    პასუხი

  70. Thanks for a marvelous posting! I really enjoyed reading it, you might be a great author.
    I will make sure to bookmark your blog and definitely will come back sometime soon. I want to encourage you continue your great work,
    have a nice day!

    პასუხი

  82. hey there and thank you for your info – I have certainly picked up
    something new from right here. I did however expertise some technical points using this website, since I experienced to reload
    the site many times previous to I could get it to load correctly.
    I had been wondering if your web host is OK? Not that I am
    complaining, but slow loading instances times will very frequently affect your placement in google and could damage your quality score if ads and marketing with Adwords.
    Well I am adding this RSS to my e-mail and could look out
    for much more of your respective interesting content.

    Make sure you update this again soon.

    პასუხი

  88. Just wish to say your article is as astounding.
    The clearness in your post is simply spectacular and i
    can assume you are an expert on this subject.

    Well with your permission let me to grab your RSS feed to keep up
    to date with forthcoming post. Thanks a million and please continue the rewarding work.

    პასუხი

  89. hey there and thank you for your info – I have certainly picked up something new from
    right here. I did however expertise a few technical issues using this website, as I experienced to reload
    the website lots of times previous to I could get
    it to load correctly. I had been wondering if your
    web host is OK? Not that I am complaining, but sluggish loading instances times
    will sometimes affect your placement in google and could damage your high-quality
    score if ads and marketing with Adwords. Well I am adding this RSS to my e-mail
    and could look out for a lot more of your respective exciting content.
    Make sure you update this again very soon.

    პასუხი

  90. Wow that was strange. I just wrote an really long comment but
    after I clicked submit my comment didn’t appear.
    Grrrr… well I’m not writing all that over again. Anyhow, just wanted
    to say great blog!

    პასუხი

  92. Oh my goodness! Incredible article dude! Many thanks, However I am
    experiencing difficulties with your RSS. I don’t understand the reason why I can’t join it.
    Is there anybody getting similar RSS problems?
    Anybody who knows the answer will you kindly
    respond? Thanx!!

    პასუხი

  102. Have you ever thought about publishing an ebook or guest
    authoring on other websites? I have a blog based on the same
    subjects you discuss and would really like to have you share some stories/information. I know my subscribers would appreciate your work.

    If you are even remotely interested, feel free to shoot me an email.

    პასუხი

  104. I don’t know if it’s just me or if perhaps everyone else encountering issues with your site.
    It seems like some of the written text in your content are running
    off the screen. Can someone else please comment and let me know if this is happening to them
    too? This may be a issue with my browser because I’ve had this
    happen before. Kudos

    პასუხი

  105. Definitely believe that that you said. Your favorite
    reason appeared to be at the internet the simplest thing to remember of.

    I say to you, I certainly get irked at the same time
    as folks think about concerns that they plainly do not realize
    about. You managed to hit the nail upon the highest and also outlined out the whole thing
    with no need side-effects , other people could take a
    signal. Will probably be again to get more. Thank you

    პასუხი

  117. Write more, thats all I have to say. Literally, it seems as
    though you relied on the video to make your point. You obviously know what youre talking about, why waste your intelligence on just posting videos to your weblog when you could be
    giving us something informative to read?

    პასუხი

  127. Hi there, I found your site via Google even as looking for a comparable matter,
    your site came up, it seems great. I have bookmarked it in my google bookmarks.

    Hello there, simply turned into aware of your weblog
    through Google, and located that it’s truly informative.

    I’m gonna be careful for brussels. I’ll appreciate for those who continue this in future.
    Lots of other folks can be benefited out of your writing.
    Cheers!

    პასუხი

  128. It’s a pity you don’t have a donate button! I’d most certainly donate to this outstanding blog!
    I guess for now i’ll settle for book-marking and adding your RSS feed
    to my Google account. I look forward to brand new updates and will share
    this site with my Facebook group. Chat soon!

    პასუხი

  132. Admiring the persistence you put into your site and detailed information you present.

    It’s awesome to come across a blog every once in a while that isn’t
    the same out of date rehashed information. Excellent read!

    I’ve bookmarked your site and I’m including your
    RSS feeds to my Google account.

    პასუხი

  133. When I originally commented I clicked the “Notify me when new comments are added”
    checkbox and now each time a comment is added I get four e-mails
    with the same comment. Is there any way you can remove people
    from that service? Thanks!

    პასუხი

  141. Hi there just wanted to give you a brief heads up and let
    you know a few of the pictures aren’t loading properly.

    I’m not sure why but I think its a linking issue. I’ve tried
    it in two different web browsers and both show the same outcome.

    პასუხი

  144. Thank you, I have just been looking for information approximately this subject for
    a while and yours is the greatest I’ve came upon till now.
    But, what in regards to the bottom line? Are you sure in regards to the supply?

    პასუხი

  149. Hey I know this is off topic but I was wondering if you knew
    of any widgets I could add to my blog that automatically tweet my newest twitter updates.
    I’ve been looking for a plug-in like this for quite some time and was hoping maybe you
    would have some experience with something like this.
    Please let me know if you run into anything. I truly enjoy reading your blog and I look
    forward to your new updates.

    პასუხი

დაამატე კომენტარი

თქვენი ელფოსტის მისამართი გამოქვეყნებული არ იყო.