როგორ შეიცვალა შეიარაღებით გლობალური ვაჭრობა ბოლო წლებში?

სტოკჰოლმის მშვიდობის კვლევის საერთაშორისო ინსტიტუტი (SIPRI) შეიარაღების საერთაშორისო ტრანსფერის ახალ ანგარიშს აქვეყნებს. ანგარიშის თანახმად, 2019-2023 წლებში ევროპაში შეიარაღების იმპორტი თითქმის გაორმაგდა. 2014-2018 წლებთან შედარებით ევროპაში შეიარაღების იმპორტის ზრდამ 94% შეადგინა. 2019-23 წლებში ევროპულ სახელმწიფოებში იმპორტირებული იარაღის 55%-ის მომწოდებელი აშშ გახლდათ. ეს მაჩვენებელი კი 35%-ს შეადგენდა 2014-18 წლებში. თუმცა საინტერესოა, რომ თავად ევროპა იარაღის გლობალური ექსპორტის მესამედზეა პასუხისმგებელი. ევროპაში შეიარაღების იმპორტის დრამატული ზრდა რამდენიმე ფაქტორით აიხსნება. პირველ რიგში აღნიშნული მიზეზი ევროატლანტიკური კავშირის განმტკიცებაა, თუმცა მასთან ერთად სამხედრო, ტექნიკური, ტექნოლოგიური და ფინანსური კრიტერიუმებიც დიდ როლს თამაშობს. ბუნებრივია, ევროტლანტიკური ურთიერთობების ცვლილებების შემთხვევაში, ევროპის მიერ იარაღის შესყიდვის პოლიტიკაც გადაიხედება.

ანგარიშის მიხედვით, 2019-23 წლებში აშშ-დან შეიარაღების ექსპორტი 2014-18 წლებთან შედარებით 17%-ითაა გაზრდილი. გლობალურ ექსპორტში ამერიკული შეიარაღების წილი კი 42%-ს შეადგენს. 2019-23 წლებში აშშ-მა შეიარაღება 107 სახელმწიფოს მიჰყიდა, რაც აბსოლუტური რეკორდია. ჯამში, აშშ და დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოები იარაღის საერთაშორისო ტრანსფერის 72%-ზეა პასუხისმგებელი.

აშშ-სთან ერთად შეიარაღების ექსპორტი გაზარდა საფრანგეთმაც. 2019-23 წლებში ფრანგული იარაღის ექსპორტი 2014-18 წლებთან შედარებით 47%-ითაა გაზრდილი. დასავლეთევროპული ქვეყნის იარაღის მთავარი იმპორტიორები აზიისა, ოკეანეთისა და ახლო აღმოსავლეთის სახელმწიფოები გახლდნენ. შეიარაღების ექსპორტის მხრივ საფრანგეთის მთავარი პარტნიორი ინდოეთია, რაზეც მთლიანი ექსპორტის 30% მოდის. მსგავსი ზრდის ტემპით საფრანგეთმა შეძლო და იარაღის ტოპ-10 ექსპორტიორ ქვეყნებში მეორე ადგილი დაიკავა და რუსეთს გადაასწრო.

რუსეთიდან შეიარაღების ექსპორტი ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში, 2014-18 წლებთან შედარებით 53%-ით შემცირდა. რუსული შეიარაღების ექსპორტი ბოლო წლების განმავლობაში განსაკუთრებით შემცირდა. თუკი 2019 წელს შეიარაღება 31 სახელმწიფოს მიჰყიდა, 2023-ში მაჩვენებელმა 12 შეადგინა.

ბოლო 5 წლის განმავლობაში შეიარაღების ტოპ-10 ექსპორტიორის რეიტინგი შემდეგნაირად გამოიყურება:

აშშ (+17% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
საფრანგეთი (+47% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
რუსეთი (-53% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
ჩინეთი (-5.3% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
გერმანია (-14% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
იტალია (+86% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
გაერთიანებული სამეფო (-14% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
ესპანეთი (-3.3% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
ისრაელი (-25% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)
სამხრეთი კორეა (+12% ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში)

როგორც აღვნიშნეთ, ევროპაში შეიარაღების იმპორტი 2019-23 წლებში 94%-ით გაიზარდა. ევროპაში ყველაზე მსხვილი იმპორტიორი და მსოფლიოში მეოთხე ყველაზე მსხვილი იმპორტიორი კი უკრაინა გახლავთ. 2022 წელს რუსეთის უკრაინაში შეჭრის შემდეგ უკრაინას იარაღი 30-ზე მეტმა სახელმწიფომ მიაწოდა.

SIPRI-ს მონაცემებით, 2019-23 წლებში იარაღით გლობალური ვაჭრობის 37%-ისთვის დანიშნულების ადგილს აზია და ოკეანეთი წარმოადგენდა. საინტერესოა, რომ ბოლო 25 წლის განმავლობაში პირველად ამ რეგიონებისთვის უმსხვილესი მიმწოდებელი აშშ იყო. აზიასა და ოკეანეთში იმპორტირებული შეიარაღების 34% – აშშ-ზე, 19% – რუსეთზე, 13% კი ჩინეთზე მოდის. შეიარაღების უმსხვილესი იმპორტიორი, ინდოეთიც სწორედ ამ რეგიონში მდებარეობს. ინდოეთისათვის იარაღის მთავარ მიმწოდებელს კვლავ რუსეთი წარმოადგენს.

რეგიონული განაწილების მიხედვით მეორე ყველაზე მსხვილი იმპორტიორი ახლო აღმოსავლეთი გახლდათ. შეიარაღების გლობალური ტრანსფერის 30% სწორედ ჩვენს მეზობელ რეგიონზე მოდის. ახლოაღმოსავლური სახელმწიფოები, საუდის არაბეთი, კატარი და ეგვიპტე ყველაზე მსხვილი იმპორტიორი ქვეყნების ათეულში შედიან. გასაკვირი არ არის, რომ რეგიონში ყველაზე მსხვილი იმპორტიორი საუდის არაბეთია, ყველაზე მსხვილი მიმწოდებელი კი აშშ, საფრანგეთი, იტალია და გერმანია არიან.

ბოლო 5 წლის განმავლობაში შეიარაღების ტოპ-10 იმპორტიორის რეიტინგი შემდეგნაირად გამოიყურება: